ضمیر ناخودآگاه | نحوه کارکرد و راه‌های ارتباط با ضمیر ناخودآگاه

آیا معنا و مفهوم ضمیر ناخودآگاه را می‌دانید؟ تا به حال فکر کرده‌اید که دلیل رویاهای عجیب وغریب شما چیست؟ آیا سوتی‌ها و اشتباهات لپی شما معنای خاصی دارد؟ ضمیر ناخودآگاه بخش بسیار مهمی از ذهن است و می‌تواند تمام ابعاد زندگی انسان را تحت کنترل خود بگیرد. به طوری که که تمام تجربیات و خاطرات شما از روز اول تولد در ذهن باقی مانده و ممکن است بعدا در زندگی‌تان تاثیرات مثبت و منفی بسیار بگذارند. همه این ماجراها به گونه‌ای در ناخودآگاه اتفاق می‌افتد که فرد حتی متوجه آن‌ها نیز نمی‌شود. ضمیر ناخودآگاه شامل احساسات و افکاری است که نسبت به آن آگاهی ندارید اما بر رفتار شما تاثیر می‌گذارند. این بخش ذهن منبع تمام غرایز، رویاها، عقده‌ها و غم‌های انسان است. شما می‌توانید با شناخت ضمیر ناخودآگاه و نحوه کارکرد آن، با ناخودآگاه خود ارتباط برقرار کرده و به درجه بالاتری از موفقیت و شادکامی برسید.

ضمیر ناخودآگاه چیست؟

ضمیر ناخودآگاه شامل فرآیندهایی در ذهن است که به طور خودکار اتفاق می‌افتد و در دسترس درون نگری نیست و شامل فرآیندهای فکری، خاطرات، علایق و انگیزه‌ها می‌شود.حتی اگر این فرآیندها به خوبی در زیر سطح آگاهی وجود داشته باشند، به نظر می رسد که بر رفتار تأثیر بگذارند. این اصطلاح توسط فردریش شلینگ فیلسوف رمانتیک آلمانی قرن هجدهم ابداع شد و بعدها توسط شاعر و مقاله‌نویس ساموئل تیلور کولریج به انگلیسی معرفی شد. شواهد تجربی نشان می‌دهد که پدیده‌های ناخودآگاه شامل احساسات سرکوب‌شده، مهارت‌های خودکار، ادراکات زیرآگهی، و واکنش‌های خودکار و احتمالاً عقده‌ها، فوبی‌های پنهان و امیال هستند.

این مفهوم توسط زیگموند فروید، عصب شناس و روانکاو اتریشی رایج شد. در نظریه روانکاوی، فرآیندهای ناخودآگاه به طور مستقیم در رویاها، و همچنین در لغزش های زبانی و شوخی ها نشان داده می شوند. بنابراین ضمیر ناخودآگاه را می توان به عنوان منبع رویاها و افکار خودکار (آن هایی که بدون هیچ دلیل ظاهری ظاهر می شوند)، مخزن خاطرات فراموش شده (که ممکن است در زمان های بعدی هنوز برای آگاهی قابل دسترسی باشد) و مکان دانش ضمنی در نظر گرفته شود. (چیزهایی که آنقدر خوب یاد گرفته ایم که بدون فکر انجامشان می دهیم). استدلال شده است که آگاهی تحت تأثیر سایر بخش‌های ذهن است. این ها شامل بیهوشی به عنوان یک عادت شخصی، ناآگاهی و شهود است. پدیده های مربوط به نیمه هوشیاری عبارتند از بیداری، حافظه ضمنی، پیام های زیرآگهی، خلسه، هیپناگوژی و هیپنوتیزم. در حالی که خواب، راه رفتن در خواب، رویا دیدن، هذیان و کما ممکن است نشان دهنده وجود فرآیندهای ناخودآگاه باشد، این فرآیندها به عنوان علائم دیده می شوند تا خود ضمیر ناخودآگاه.

فقط 10 درصد ذهن ما را فعالیت‌های آگاهانه و هوشیاری تشکیل می ‌دهد و 90 درصد فعالیت‌های ما، ناشی از ناخودآگاه می باشد که عمده ترین بخش ذهن ما را تشکیل می ­دهد." فروید ذهن را به کوه یخی تشبیه کرده که فقط 10 درصد آن بیرون از آب است. اما وقتی به آن برخورد می ­کنیم، می­ فهمیم که یک حجم یخ عظیم در زیر آب قرار دارد که بخش تاریک ذهن ما را شامل می‌شود؛ انسان به این نقطه ذهن خود دسترسی ندارد و محتویات آن به شکل های مختلفی خود را نشان می‌دهد. برای آشنایی بیشتر با نظریه زیگموند فروید کلیک کنید.

عقده‌های حل نشده، رویاها و امیال سرکوب شده به ناخودآگاه رفته و اگر بیش از حد بشوند، انسان را به سمت اختلالات روانی هدایت می کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه عقده ها کلیک کنید.

وظیفه ضمیر ناخودآگاه

اصلی‌ترین وظیفه ضمیر ناخودآگاه حفظ ثبات و ایجاد پایداری در وضعیت روانی است. در حقیقت ناخودآگاه انسان هر چیز که باعث بروز تنش و اضطراب می‌شود را از دسترس خودآگاهی یا همان هشیاری انسان دور می‌سازد. با این حال زمانی که بار هیجانات منفی در زندگی افزایش می‌یابند و فرد بیش از حد معمول از مکانیزم های دفاعی استفاده می‌کند، محتوای ناخودآگاه از مجاری مختلف و اغلب به صورت نمادین سرریز شده و به صورت تغییر شکل یافته‌ای در معرض آگاهی قرار می‌گیرند. ناتوانی در درک این موضوع و سرکوب هرچه بیشتر مشکلات پیرامونی در نهایت به بروز اختلالات نوروتیک و سایکوتیک می‌انجامد.

ویژگی‌های ضمیر ناخودآگاه

ضمیر ناخودآگاه ویژگی‌هایی دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از:

1. ضمیر ناخودآگاه مسئول بایگانی ذهن شماست!

ضمیر ناخودآگاه انسان کاملاً شبیه یک مسئول بایگانی عمل می‌کند و از هیچ چیز به راحتی نمی‌گذرد. هرچقدر یک رویداد بار هیجانی بیشتری داشته باشد و احساسات عمیق‌تری را در ما پدید آورد بخش بزرگ‌تری را در ضمیر ناخودآگاه اشغال می‌کند. به طور کل می‌توان گفت ناخودآگاه ما شامل احساسات، افکار، غرایز ابتدایی، عادت‌های ناخودآگاه یا همان واکنش‌های اتوماتیک، ترس‌ها و میل‌های پنهان است.

2. بسیار تأثیرگذار است

امروزه تحقیقات مختلفی روی مغز انجام شده است که تایید می کنند چیزی به نام پردازش ناخودآگاه وجود دارد. در راستای همین پژوهش‌ها، بسیاری از دانشمندان و فعالان در حوزه روانشناسی دریافته‌اند که تنها ۵ درصد از فعالیت‌های شناختی ما (تصمیم‌گیری‌ها، احساسات، اعمال و رفتار) آگاهانه شکل می‌گیرند در حالی که ۹۵ درصد باقیمانده توسط ضمیر ناخودآگاه انجام می‌شوند.

3. هرگز بیکار نمی‌نشیند!

ناخودآگاه چیزی نیست که یک شبه شکل بگیرد و تنها در مواقع خاصی فعال باشد. این گستره روانی از لحظه تولد در حال رشد و گسترش است و تا آخرین لحظات عمر نیز فعالیت خود را ادامه می‌دهد. حتی در مواقعی که عقل رو به زوال می‌رود و یا انسان درگیر آشفتگی‌های روانی شدید است، ناخودآگاه هم چنان فرایندهای خود را پیش می‌برد. 

4. ناخودآگاه غیر قابل دسترس نیست

درست است که ناخودآگاه همواره تلاش می‌کند تا مفاهیم و موضوعات ناخوشایند را از دسترس ما دور نگه دارد، با این حال محتوای موجود در ناخودآگاه کاملاً غیر قابل دسترس نیست. چراکه موضوعات ثبت شده در ناخودآگاه از مجرای  خاصی تلاش می‌کنند تا به بیرون درز کنند. از جمله این مجاری می‌توان به خواب‌هایی که می‌بینیم یا همان محتوای رؤیاها و اشتباهات لپی اشاره کرد. هم چنین فروید معتقد بود که با استفاده از فرایند روانکاوی و به کارگیری تکنیک‌هایی نظیر تداعی آزاد به کمک یک درمانگر می‌توان سطح دسترسی به ناخودآگاه را افزایش داد و به بینشی کلی در مورد آن دست یافت. برای مثال ناخوداگاه گاه به صورت حس ششم خود را نشان می دهد.

5. ناخودآگاه، ذهن را سازمان‌دهی می‌کند

ضمیر ناخودآگاه دارای دستورالعمل‌ها و وظایف خاصی است. دستورالعمل‌های اصلی ذهن، الگوها یا شیوه‌های تفکر هستند و واکنش‌های طبیعی انسان بر اساس این الگوها انجام می‌پذیرد. در واقع ضمیر ناخودآگاه خاطرات ما را سازمان‌دهی می‌کند و می‌تواند آن‌ها را مانند یک فیلم یا جدول زمانی مخصوص ذهن ما، ثبت کرده و برای اتفاقات روزمره زندگی از تجربیاتی که قبلاً ذخیره شده بهره ببرد.

6. بسیار زیرکانه عمل می‌کند

با وجود اینکه محتوای ناخودآگاه تمایل به بروز یافتن در سطح خودآگاه را دارد، ناخودآگاه در این باره بسیار زیرکانه عمل می‌کند. چراکه این محتواها را به شیوه ای تغییر شکل می‌دهد که ما حتی هنگام دیدن آن‌ها در خواب، معنایشان را نمی‌فهمیم و به سادگی نمی‌توانیم از این طریق به ریشه  ترس‌ها و نگرانی‌های خود پی ببریم.

7. همانند آتش زیر خاکستر است

اتفاقات و رویدادهایی که دارای بار هیجانی منفی هستند و از طریق مکانیزم‌های دفاعی به ناهشیار سفر می‌کنند، شاید امروز تأثیر خود را بر زندگی ما اعمال نکنند اما به دلیل باقی ماندن در حافظه ناخودآگاه، در درازمدت بر سلامت روان ما اثر گذاشته و در نهایت می‌توانند موجب بروز انواع اختلالات نوروتیک و سایکوتیک شوند.

ناخودآگاه، دیگ جوشان افکار و رویاها

هشیاری و ضمیر خودآگاه شامل تمام فرایندهای ذهنی است که شما آن‌ها را به طور آگاهانه انجام داده و نسبت به آن هوشیاری دارید. به عنوان مثال زمانی که در حال یادگیری رانندگی هستید، باید تمام حواس خود را به دنده، پدال‌ها و آینه‌ها معطوف کنید. اما به مرور زمان دیگر به دنده نگاه نمی‌کنید. شما می‌توانید در شرایط بحرانی خودرو را کنترل کرده و حتی حین رانندگی با دیگران نیز صحبت کنید. رانندگی به ناخودآگاه شما رفته و درآنجا ثبت شده است؛ پس شما برای یادآوری آن نیازی به تمرکز و توجه ندارید.

علاوه بر یادگیری و عادت، فروید معتقد است که تمام تمایلات سرکوب شده از جمله خواسته‌ها، نیازهای ارضا نشده در کودکی، غرایز و امیال انسانی (میل جنسی، غریزه مرگ، تغذیه و...) در ضمیر ناخودآگاه جای می ‌گیرند و گهگاهی خود را به صورت اشتباهات گفتاری، لپی و یا درخواب نشان می­‌دهند. او اختلالات روانی را ناشی از همین عقده‌های حل نشده‌ی جای گرفته در ناخودآگاه می‌داند.

ضمیر ناخودآگاه | چرا غرایز به ناخودآگاه تبعید می شوند؟

انسان‌ها با کوهی از غرایز و نیازها متولد می­‌شوند؛ غرایزی که توسط جامعه، خانواده و ارزش‌های آنها ممنوع شده و درصورتی که آنها را ابراز کنند، جریمه خواهند شد. انسان‌ها از بدو تولد برای ترس از تنبیه، فرار از طرد شدن توسط خانواده و جامعه، برای مقبولیت داشتن و برای اینکه بتوانند به بقا ادامه دهند، این نیازها را سرکوب کرده و به ناخودآگاه می‌فرستند.

ضمیر ناخودآگاه | چگونه به ناخودآگاه دسترسی داشته باشیم؟

معمولا دسترسی به ناخودآگاه توسط خود فرد به تنهایی امکان پذیر نیست. درمان روانکاوی اصول خود را برپایه بیرون کشیدن عقده‌ها از ناخودآگاه قرار داده است. اما این فرایند گاهی شدیدا آزار دهنده و طولانی مدت بوده و ممکن است فرد سال‌ها درگیر آن بماند. اما وقتی درمان اتفاق می‌­افتد، فرد نهایت سلامتی روان خود را به دست خواهد آورد. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه روانکاوی کلیک کنید.

ذهن انسان به وسیله مکانیسم های دفاعی، جلوی ورود محتویات ناخوشایند ناخودآگاه را به هوشیاری می‌گیرد. این مکانیسم‌ها سعی می­‌کنند که آرامش و سلامت انسان را حفظ کنند؛ اما در صورت فعالیت بیش از حد، زمینه اختلالات روانی را فراهم می‌کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه مکانیسم های دفاعی کلیک کنید.

روان درمانگران به وسیله تحلیل خواب، هیپنوتیزم و تداعی آزاد سعی دارند که سدهای دفاعی ذهن را شکسته و مسائل آزاردهنده‌ی موجود در آن را بیرون بکشند. به این طریق، تخلیه هیجانی ایجاد شده و درمان اتفاق می‌افتد. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه هیپنوتیزم کلیک کنید.

سخن آخر

ضمیر ناخودآگاه انسان از قدرت بسیار بالایی برخوردار است و در صورت برقراری ارتباط موثر با آن، می‌توانید آرامش روانی خود را تامین کرده و به خودشکوفایی برسید. جملات مثبت تاثیر بسیار زیادی بر روی ناخودآگاه انسان گذاشته و زمینه را بری موفقیت و شادکامی ایجاد می‌کنند، در این روش به نوعی از تلقین استفاده می شود، برای آشنایی بیشتر با این روش مقاله تلقین چیست را بخوانید. اما برخی مواقع برقراری ارتباط یا ضمیر ناخوداگاه تنها با چند جمله ساده امکان پذیر نیست و باید یک فرد متخصص یا روانشناس بین شما و ضمیر ناخودآگاهتان ارتباط برقرار کند. روانشناسان مرکز مشاوره حامی هنر زندگی می‌توانند در این زمینه شما را یاری کنند.