علائم ضربه مغزی | نشانه ها و عوارض آسیب دیدگی مغز

شناخت علائم ضربه مغزی برای تشخیص آن ضروری است. ضربه مغزی ممکن است دلایل متفاوتی داشته باشد اما نشانه های آن در زندگی روزمره افراد مداخلاتی به وجود می آورد. هرچند این تاثیرات موقتی هستند اما در صورت نشناختن نشانه ها و بی توجهی به آنها احتمال آسیب های جدی تر وجود دارد. بنابراین توجه به علائم ضربه مغزی اهمیت زیادی دارد که در مقاله امروز به آن می پردازیم.  

ضربه مغزی چیست؟

ضربه مغزی اختلالی در کار کرد مغز می‌باشد که در اثر نیروی مستقیم یا غیر مستقیم به سر ایجاد می شود. ضربه مغزی نوعی آسیب کارکردی است که در اثر استرس وارد شده به بافت مغز در پی نیروهای چرخشی باعث می شود. البته همیشه ضربه مستقیم برای این آسیب نیاز نمی باشد. نشانه های آسیب مغزی می تواند با توجه به میزان آسیب مغز خفیف متوسط تا شدید باشند. ضربات مغزی باعث بروز مشکل در تمرکز، حافظه، تعادل و هماهنگی می گردد. تکان دادن های شدید سر و نیم تنه بالا هم گاهی اوقات سبب ضربه مغزی می شود. گاهی اوقات ضربه مغزی هوشیاری فرد را از بین می برد اما همیشه هم اینطور نیست. در این زمینه مطالعه مقاله ضربه به سر نوزاد پیشنهاد می شود.
معمولاً اکثر افراد بعد از ضربه مغزی بهبود پیدا میکنند. برخی‌ها با استراحت کردن بهتر می شوند و بعضی از افراد با گذشت چند ساعت. در حالی که سایر افراد ممکن است برای چند هفته به ریکاوری نیاز پیدا کنند. نیاز است بدانید که پس از ضربه مغزی حساسیت مغز آسیب افزایش قابل توجهی می یابد. بنابراین در طول دوره ریکاوری از انجام کارها و برنامه‌هایی که باعث ضربه دوباره به سر شما می شود و سر را در معرض خطر قرار می دهد جداً پرهیز کنید.  

اینفوگرافیک علائم ضربه مغزی

سطوح مختلف ضربه مغزی

ضربه مغزی با توجه به زاویه و شدت برخود موجب آسیب رسانی خفیف تا شدید به مغز خواهد شد. در آسیب های خفیف فرد با استراحت بهبود خواهد یافت. در این قسمت میزان آسیب وارد شده به مغز بررسی خواهد شد.

• آسیب ضربه ای خفیف مغز: شما را بیهوش نمی کند و یا به مدت ۳۰ دقیقه و یا کمتر هوشیاری را می گیرد. نشانه ها اغلب در زمان آسیب یا بلافاصله بعد از آن بروز می کند اما برخی اوقات امکان دارد برای چند روز یا چند هفته هیچ علایمی نشان ندهد. نشانه های آسیب ضربه خفیف مغزی معمولاً موقتی می باشند و در عرض چند ساعت، چند روز و یا چند هفته برطرف می‌شود اما آنها می تواند ماه ها یا بیشتر هم طول بکشند.
• آسیب ضربه ای متوسط مغز: آسیب ضربه ای متوسط مغز سبب ایجاد بیهوشی بیشتر از ۳۰ دقیقه می گردد. نشانه های آسیب ضربه‌ای متوسط مغز همانند آسیب ضربه‌ای خفیف است اما کمی جدی تر هستند و زمان بیشتری هم به طول می انجامند.
• آسیب ضربه ای شدید مغز: آسیب ضربه شدید مغز اگر بیشتر از ۲۴ ساعت باشد سبب بیهوشی افراد می‌شود. نشانه های آسیب ضربه شدید مغز هم چنین مانند آسیب ضربه‌ای خفیف است اما جدی تر و طولانی تر می باشد.

 

علائم ضربه مغزی

تشخیص نشانه های ضربه مغزی برای فرد راحت نیست. افراد مختلف نشانه های مختلف را در بر می گیرند. این نشانه ها می تواند برای چند ساعت چند روز چند هفته یا حتی چند ماه در فرد ادامه داشته باشند. در صورتیکه با هر یک از این علائم ضربه مغزی مواجه شدید حتما در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.نشانه های ضربه مغزی به طور کلی شامل چهار مورد می شوند. برای آگاهی بیشتر از علائم و نشانه های ضربه مغزی می توانید با مشاوره فردی تلفنی تماس بگیرید.

• قدرت تفکر و به خاطر آوردن: از دست دادن قدرت تفکر، احساس کم کاری مغز، عدم امکان تمرکز و عدم امکان به یادآوری خاطرات جدید که نشانه هایی از فراموشی پیش گستر است.
• فیزیکی: تهوع و استفراغ، سردرد و تاری دید یا بینایی غیر عادی و غیر نرمال، نبود حساسیت به نور یا صدا، مشکلات در حس تعادل و احساس خستگی یا بی انرژی بودن.
• احساسی و رفتاری: آشفتگی یا خشمگین شدن سریع، ناراحتی، عصبی یا نگران بودن و احساساتی شدن
• خواب: خوابیدن بیشتر در حالت عادی، خوابیدن کمتر از حالت عادی و ناراحتی در زمان خوابیدن
• همچنین از دست دادن هوشیاری به صورت موقت لکنت زبان واکنش نشان دادن به سوال، منگی و فراموشی یا پرسیدن سوالات تکراری هم از دیگر علائم ضربه مغزی می باشد. بعضی از افراد نشانه ها را بلافاصله تجربه می‌کند و برخی هم ممکن است چند روز بعد از آسیب آن را بروز دهند مانند مشکل تمرکز و حافظه، کج‌خلقی و تغییرات روحی روانی، حساس شدن به نور و صدا، اختلالات خواب، مشکلات روانشناختی و افسردگی و اختلال در چشایی و بویایی

علائم ضربه مغزی در کودکان

آسیب سر به کودکان بسیار شایع است. اما تشخیص ضربه مغزی در نوزادان و کودکان نوپا گاهی اوقات دشوار است زیرا آنها نمی توانند وضعیت خود را کاملا شفاف بیان کنند. نشانه های زیر می تواند از علائم ضربه مغزی در کودک باشد: منگی، بی حالی و خستگی سریع، کج خلقی و بد اخلاقی، از دست دادن تعادل و تلو تلو خوران، گریه های زیاد و بی قراری، تغییر در الگوی خواب یا غذا خوردن، تهوع، بی میلی به اسباب بازی های مورد علاقه و بازی با دوستان. در این زمینه مطالعه مقاله سندروم کودک تکان خورده پیشنهاد می شود.  

پاتوفیزیولوژی

سابق بر این اکثر موارد ضربات مغزی گزارش شده در اثر سقوط از ارتفاع یا تصادف با وسایل نقلیه موتوری بودند. مطالعات اخیر بر روی جمعیت جوان ثابت کرده که اکثر موارد ضربات مغزی در جریان حوادث ورزشی ایجاد می گردد. به طوری که بیشترین خطر بروز آن در طول مسابقات ورزشی می باشد. اگرچه داده قطعی وجود ندارد که نشان دهد خطر بروز صدمات مغزی در زنان بیشتر است یا در مردان، مکانیزم‌های متفاوتی برای وارد شدن آسیب در زن و مرد وجود دارد.
به نظر می رسد مردها بیشتر در معرض ضربات مغزی ناشی از برخورد تن به تن بازیکنان هستند در حالی که ضربات مغزی در زنان بیشتر در اثر برخورد با سطوح ورزشی یا تجهیزات رخ می‌دهد. ضربه مغزی در اثر وارد شدن نیرو های چرخشی یا زاویه دار به مغز رخ می‌دهد و لزوما نباید ضربه مستقیم وارد شود. نیروهای برشی سبب تخریب شبکه های عصبی می گردد و متعاقباً ریزش و پتاسیم به فضای خارج سلولی اتفاق می‌افتد. در نتیجه سطح کلسیم و اسید های آمینه تحریک‌کننده افزایش می‌یابد و در پی آن ریزش بیشتر پتاسیم رخ می‌دهد که خود منجر به مهار فعالیت نورون می گردد.
وقتی پمپ سدیم- پتاسیم دوباره توازن خود را به دست می آورند نیاز به انرژی بالا می‌رود در حالی که هنوز جریان خون مغز به طور متناقضی پایین می باشد. اختلالات ایجاد شده در تنظیمات سیستم عصبی خودکار می تواند تا چند هفته پایدار بماند و مغز ممکن است در معرض آسیب‌های بیشتری قرار بگیرد.  

علائم ضربه مغزی | ابزارهای ارزیابی

بیشتر اوقات ضربه مغزی تغییرات نامحسوسی ایجاد می‌کند در نتیجه ارزیابی بیمار می تواند چالش برانگیز باشد. چندین ابزار ارزیابی برای کمک به تشخیص و درمان ضربه مغزی وجود دارد. هیچ کدام از این ابزارها به طور اختصاصی اثربخشی نمی باشند. ترکیب آنها سبب افزایش حساسیت و ویژگیشان می شود. بیشترین فایده ابزارهای ارزیابی زمانی است که اندازه گیری پایه برای مقایسه در دست باشد.

1-فهرست سیاهه علائم

اکثر راهکار ها عمدتاً فهرست‌های سیاهه ای را که به بیماران امکان می‌دهند نشانه های ناشی از ضربه مغزی را ثبت کنند توصیه می‌کنند. با این کار نشانه ها ممکن است تاخیری باشند توسط بیمار گزارش نشوند یا از قبل هم در بیمار وجود داشته باشند. اکثر فهرست ها از طریق تجارب بالینی تهیه شدند و مشابهت های قابل توجهی بین آنها است اما در مجموع هیچ‌کدام نسبت به بقیه برتری خاصی ندارند.

2-آزمون عصبی- روانشناختی

آزمون های عصبی روانشناختی برای تشخیص نقایص شناختی جزئی طراحی شده‌اند. آزمون های کتبی کاربر هستند و به افراد کارآزموده نیاز دارند در حالی که آزمون های مبتنی بر رایانه امکان اجرای صحیح برای چندین بیمار را به صورت همزمان فراهم می‌کنند. هیچ اجماعی در مورد اینکه بهترین آزمون کدام است وجود ندارد.
تحقیقات نشان داده اند که ۱۴ روز بعد از وقوع آسیب حساسیت آزمون های کتبی، آزمون های مبتنی بر رایانه و ابزار استاندارد شده ارزیابی ضربه مغزی که یک ابزار ارزیابی خارج از زمین بازی است با یکدیگر تفاوت آنچنان معناداری ندارند. اغلب آزمون های عصبی روانشناختی به عنوان اساس ارزیابی فربه مغزی در نظر گرفته می‌شود. اغلب آزمون اختلالات عصبی شناختی به عنوان اساس ارزیابی ضربه مغزی در نظر گرفته می شود. با این همه شواهدی وجود ندارد که نشان دهد تاثیری بر پیامد بیماری می‌گذارد. همچنین اتفاق نظر در مورد درجه بهبود لازم برای بازگشت بی خطر فرد ضربه مغزی شده به بازی های ورزشی وجود ندارد.

3-آزمون ثبات وضعیت بدن

ضربه مغزی منجر به اختلال تعادل می‌شود که معمولاً بین ۳ تا ۵ روز به طول می‌انجامد. آزمون ثبات وضعیت بدن یک جز اساسی در ارزیابی بیمار است اما شواهد کافی در مورد فایده آن وجود ندارد. برای اجرای بعضی از آزمون های حفظ تعادل و ابزارهای پیچیده ترین نیاز است اما نظام نمره دهی خطای تعادل تنها با کمک یک تشک اسفنجی و در خارج از زمین بازی در جریان رخدادهای ورزشی قابل اجرا می باشد.

4-ابزارهای ارزیابی خارج از زمین بازی

ابزارهای رایج ارزیابی در خارج از زمین بازی شامل ابزارSAC و ابزار ارزیابی ضربه مغزی ناشی از ورزش است. این ابزارها برای تشخیص ضربه مغزی و پایش بهبود آن چندین حوزه از کارکردهای مغز را مورد سنجش قرار می‌دهند. ابزارSAC ی استفاده در ورزشکاران سنین دبیرستان و بالاتر طراحی شده است. انواعی از این ابزار که مخصوص بخش‌های اورژانس هستند برای بزرگسالان هستند ولی برای کاربرد در کودکان مناسب نمی‌باشند.

5-ارزیابی در بیمارستان و تصویربرداری

روند ارزیابی در بیمارستان همانند همان چیزی است که در خارج از زمین بازی انجام می‌شود اما شرح حال گیری و معاینه عصبی با جزئیات بیشتری رخ می دهد. بزرگترین چالش این است که تعیین کنید کدام بیمار به تصویربرداری های پیشرفته بهتری نیاز دارد. روش‌های تصویربرداری بیش از حد ضرورت مورد استفاده قرار می‌گیرند و کمک چندانی به روند درمان نمی‌کند جز اینکه وجود آسیب های تروماتیک مغز، شکستگی جمجمه و آسیب‌های فقرات گردنی را رد می کنند.
اگر تعیین شود که تصویربرداری ضرورت دارد سی تی اسکن اولین روشی است که باید انتخاب شود زیرا هم حساسیت خوبی برای تشخیص خونریزی دارد و هم اینکه در دسترس می باشد. ام آر آی هم در شرایط اورژانسی قابل قبول است ولی بیشتر برای ارزیابی نقص های عصبی مناسب است.
رادیوگرافی ساده سر نقشی در دستیابی ضربه مغزی احتمالی ندارد روش‌های تصویربرداری بهتر مانند ام آر آی کارکردی هم تحت بررسی می‌باشند ولی شواهد محدودی وجود دارد و کاربرد بالینی هیچ کدام از آنها کاملاً ثابت نشده است. اگر بیمار دچار آسیب جدی فقرات گردنی یا داخل جمجمه ای نباشد مراقبت در منزل و تحت نظر می تواند برایش کافی باشد به شرط آنکه فرد مراقبت کننده مسئولیت‌پذیر باشد و امکانات کافی برای مراجعه فوری به پزشک در دسترس باشد.  

درمان علائم ضربه مغزی

درمان ضربه مغزی بر اساس شدت آسیب می باشد. ضربه‌ای اگر خفیف باشند معمولاً نیاز به هیچگونه درمانی به جز استراحت و داروهای مسکن بدون نسخه برای درمان سردرد ندارند. با این حال باز هم کسانی که آسیب ضربه‌ای خفیف دارند معمولاً برای هر گونه نشانه های مداوم، بدتر شدن یا نشانه جدید باید در خانه به صورت جدی تحت نظر قرار بگیرند. همچنین ممکن است نیاز به مراجعه های بعدی به پزشک هم پیدا کنند.
پزشک امکان دارد زمان مناسب به بازگشت به کار مدرسه یا فعالیت های تفریحی را برای فرد مشخص کند. بهتر است فعالیت های فیزیکی و فکری که سبب بدتر شدن اوضاع می‌شوند را تا مدت زمانی محدود کنند تا موقعی که پزشک به فرد توصیه کند که آیا ادامه دادنش مشکلی ایجاد می کند یا خیر.  هرچند بیشتر افراد به مرور زمان به روال عادی زندگی بر می گردند. مواردی که نیاز است برای درمان ضربه مغزی انجام شود عبارتند از:

1-مراقبت اورژانسی فوری

این نوع مراقبت برای ضربه های مغزی متوسط تا شدید، برای اطمینان از اینکه به اندازه کافی اکسیژن و جریان خون وجود دارد، حفظ فشار خون و جلوگیری از هرگونه آسیب به سر و گردن متمرکز است. افراد دارای صدمات شدید مغزی امکان دارد آسیب های دیگری هم داشته باشد که باید حتماً اصلاح شوند. درمانهای دیگر در اتاق اورژانس و یا واحد مراقبت های ویژه یک بیمارستان بر روی کم کردن آسیب های ثانویه به علت التهاب، خون ریزی یا کاهش اکسیژن به مغز تاکید دارند.

2-داروها

دارو ها برای ایجاد محدودیت از آسیب ثانویه به مغز بعد از آسیب امکان دارد شامل موارد زیر باشد:

• داروهای پیشاب آور: این داروها میزان مایع بافت را کم می‌کند و میزان تولید ادرار را بالا می برند. این داروها به صورت داخل وریدی به افراد مبتلا به آسیب مغزی داده می شود که سبب کاهش فشار داخل مغز می شود.
• داروهای ضدتشنج: افرادی که ضربه مغزی متوسط تا شدید دارد در هفته اول بعد از آسیب در معرض خطر تشنج می باشند. امکان دارد داروی ضد تشنج در هفته‌های اول به منظور پیشگیری از هرگونه آسیب مغزی بیشتر که ممکن است ناشی از تشنج کودکان باشد به آنها داده شود.
• داروهای تحریک کننده کما: پزشکان برخی اوقات از دارو استفاده می کنند تا افراد را به طور موقت به حالت کما ببرند زیرا مغز بی هوش احتیاج به اکسیژن کمتری برای عملکردش دارد. این امر مخصوصاً در مواقعی که عروق خونی توسط فشار افزایش یافته درمان فشرده می شود و قادر به عرضه مقدار طبیعی مواد مغذی و اکسیژن به سلولهای مغزی نمی باشند مناسب است.

3-توانبخشی

اکثر افرادی که دچار سر به مغزی قابل توجهی شده اند احتیاج به توانبخشی دارند. آنها احتمال دارد نیاز به دوباره یاد گرفتن مهارت های پایه همانند راه رفتن و صحبت کردن باشند. هدف بهبود دادن توانایی های خود برای انجام فعالیت های روزانه زندگی می باشد.

4-جراحی

جراحی اورژانسی ممکن است برای کاهش آسیب اضافی به بافت مغز باشد. جراحی ممکن است برای اصلاح مشکلاتی همچون خونریزی در مغز، تعمیر شکستگی های جمجمه، از بین بردن خون لخته شده و باز کردن یک روزنه در جمجمه باشد.  

سخن آخر

ضربه مغزی از آسیب های جدی به سر است که باید جدی گرفته شود. اختلالاتی که در نتیجه این آسیب وارد می شوند باعث تداخل در زندگی روزمره می شوند. بنابراین بهتر است علائم ضربه مغزی را بشناسید و آن ها را جدی بگیرید. از طرفی از آنجا که مشکلات روحی- روانی هم در پی این ضربات ایجاد می شوند مراجعه به مشاوره روانشناسی توصیه می شود.