- نویسنده : دکتر فرزاد طباطبایی
برای داشتن ارتباطی موفق و موثر علاوه بر ارتباطات کلامی باید توجه زیادی به ارتباطات غیر کلامی و زبان بدن خود داشته باشید چراکه این مهارت به شما کمک خواهد کرد تا بتوانید آنچه را که میخواهید به مخاطب خود منتقل کنید و در کنار آن احساسات، معنای کلام و اهداف طرف مقابلتان را نیز بهتر درک کنید. در صورت داشتن مهارت ارتباطات غیر کلامی این امکان برای شما فراهم میگردد تا بتوانید در حیطههای مختلف زندگی مانند شغل، ازدواج، دوستیابی، ارتباط با اعضای خانواده و ... بهتر از دیگران عمل کنید و این مسئله به افزایش بهداشت جسمی و روانی شما نیز کمک خواهد کرد و از هرگونه هیجانات منفی مانند استرس و اضطراب به دور خواهید ماند. از آنجایی که ارتباطات غیر کلامی نقش بسیاری در زندگی روزمره دارد در ادامه به توضیحات کاملی درباره آن خواهیم پرداخت.
ارتباط غیر کلامی
ارتباطات غیر کلامی فرایند انتقال معنا از طریق ژست، زبان بدن یا استقرار؛ چهره و تماس چشمی، ارتباط جسم، ظاهر (مثلا نوع لباس، مدل مو و ...) و حرکات هر یک از اعضا توصیف میشود. از ارتباط غیر کلامی به عنوان سکوت زبان نیز یاد میشود. بخشی از ارتباطات غیر کلامی که ضمیمه گفتار و کلمات میشود به عناصر فرازبانی معروف هستند. این عناصر فرازبانی شامل کیفیت صدا، احساسات و سبک صحبت کردن و همچنین ویژگیهای عروضی مانند ریتم، تکیه صدا و ارتفاع صدا است.
برای آشنایی بیشتر در زمینه زبان و عناصر فرازبانی کلیک کنید.
اولویت ارتباطات غیر کلامی بر پیامهای کلامی
شما میتوانید در خلال یک رابطه کلمهای نگویید اما سخت است جلوی رفتار و واکنشهای خویش را بگیرید. رفتارتان (حالتهای چهره، حرکات بدن، وضع اندام و اعمال دیگر) جریانی بدون وقفه از اطلاعات و منبعی پایدار از نشانههای مربوط به احساساتی است که تجربه میکنید. تنها بخش کوچکی از درک و فهمی که انسان در یک تعامل رو در رو به دست میآورد حاصل ارتباط کلامی است. حالات چهره تک تک هیجانات درونیتان را به تصویر میکشد. غم، خوشحالی، عصبانیت، خشم و ... بدون حتی یک کلمه میتواند به مخاطب انتقال داده شود.
به طوری که 35% انتقال پیام کلامی و 65% آن غیر کلامی محسوب میشود. همچنین گفته میشود؛ زبان بدن 55%، تن صدا و لحن و بیان 38% و تنها 7% کلمات در انتقال پیام سهم دارند. در نتیجه سهم پررنگ ارتباطات غیر کلامی و زبان بدن ایجاب میکند که برای حفظ و ایجاد یک رابطه موثر بیشتر به اصول و قواعد ارتباطات غیر کلامی را بشناسیم.
برای آشنایی بیشتر در زمینه مهارت کلامی کلیک کنید.
ارتباطات غیر کلامی به دو دسته تقسیم می شوند
ارتباطات غیر کلامی در وضعیت کلی به صورت ژنتیکی به شما انتقال داده شدهاند. ناخودآگاهانه از آنها استفاده میکنید و معانی آنها را میفهمید. در حالت دوم ارتباطات غیر کلامی به صورت علائمی قراردادی مطابق با فرهنگ و شرایط و نیازهای بیانی ساخته شدهاند.
مثال هایی از زمینههای ژنتیکی زبان بدن: حالتهای چهره به هنگام اخم یا شادی یا گذاشتن دستها روی سینه / انداختن پاها روی هم / پوشیدن کت و کفش / حرکات تأیید و انکار با سر / بالا انداختن شانهها موقع ابهام و .... این حرکات و اشارات از طریق ژنهای والدین به ما میرسد و به نوعی در ناخودآگاه جمعی ما ثبت است از این رو برای درک آنها نیاز به دستیابی به مهارت خاصی نداریم و تنها توجه آگاهانه و علم به آن میتواند در مهارتهای ارتباطی ما تاثیرگذار باشد.
مثالهایی از زمینههای قراردادی: گاهی ممکن است برای انتقال معنا از یکسری علائم و نشانههای قراردادی که متناسب با شرایط و موقعیت فرهنگی و ملیتی است استفاده کنیم و به نوعی خود شما تعیین کننده آنها هستید.
- علامت شست: ایست، توهین و OK
- حلقه کردن انگشت و شست: پول، صفر، پوچ، OK و توهین
- علامت V: پیروزی، توهین و عدد 2
برای اطلاع بیشتر در زمینه زبان بدن مردان و زنان کلیک کنید.
زبان بدن را بهتر بشناسیم
برای آن که بتوانید ارتباطات غیر کلامی خود را ارتقا دهید بهتر است تمامی جوانب آن را درک کرده و نحوه تاثیرگذاری هر بخش را بدانید. در ادامه به بررسی رفتارهای غیر کلامی در 9 حیطه میپردازیم.
1. حریم ها
فاصلهاى که بين افراد از نظر مقدار فضا وجود دارد، حریم گفته میشود. این فضا تحت تأثير عوامل متعددى نظير هنجارهاى اجتماعى، عوامل وضعيتى، خصوصيات شخصيتى و سطح آشنايى تعیین میشود. حفظ حریمها و رعایت آن مشخص میکند که ما خود را در چه جایگاهی از یک رابطه میدانیم. حریم خصوصی شامل یک دایره حدودا 15 سانتی متری که ناحیه ممنوعه گفته میشود و جز افراد خانواده و صمیمی اجازه عبور از این 15 سانت را ندارند. خواندن مقاله چگونه در روابط حد و مرز تعیین کنیم نیز در این زمینه به شما کمک میکند.
حریم شخصی فضای حدودا نیم متری حول هر فرد است که جز افرادی که خود شخص تعیین میکند، کسی اجازه نزدیکتر شدن ندارند. حریم اجتماعی یک دایره 1 تا 5/3 متری است که در ارتباطات با غریبهها آن را رعایت میکنیم. حریم عمومی نیز فضاهای بالای 6 متر را شامل میشود که مربوط به مواقعی است که جدای یک ارتباط و با فاصله دورتر در صحنه هستیم مثلا وقتی تماشاچی یک رویداد میشویم.
2. حرکات سر در ارتباطات غیر کلامی
تکان دادن سر رو به پایین میتواند به معنای تأیید یا تسلیم؛ تکان دادن سر رو به اطراف مخالفت یا تأسف و تکان دادن سر رو به بالا میتواند دلالتی بر انکار و عدم پذیرش باشد.
3. حالت چهره
حالتهاى چهره براى شادى، غم، عصبانيت و ترس، در سراسر جهان مفهومی يکسان و مشابه دارد. مثلا يک پيشانی پر چين با ابروهای رو به پايين و لبهای ورافتاده میتواند نشانه اندوه يک آدم باشد. چهره درهم کشيده هم نشان دهنده اضطراب یا خشم است. رنگ سرخ صورت، به نسبت موقعيت نشان دهنده خشم و یا شرم است. صورت زرد ترس را نشان میدهد. گره کردن ابروها بر خشم، ناراحتی و درد؛ و بالا بردن ابروها نشانهای از تعجب یا دریافت یک مطلب است. پیامهای لب و لبخند را نیز در ادامه مرور میکنیم.
- تبسم با دهان گشوده: دندانهای بالا نمایان شده و بـه شخصی که با شما گفتگو میکند میفهماند که مایل هستید بیشتر با او آشنا شوید.
- تبسم با لبان بسته: این لبخند تنها برای ادای احترام و ادب و نزاکت است.
- در هم کشیدن لبها: هرگاه فردی لبهایش را در هم کشید به مفهوم آن است که طرف مقابلش را جذاب و دلربا یافته است.
- لبهای سفت و جمع شده: دال برتنش و عدم پذیرش است.
- جویدن لبها: وقتی فردی لب پایین خود را جویده و سرش را تکان میدهد نشانگر خشم فرد است.
- خمیازه کشیدن: خواب آلودگی تنها علت خمیازه نمیباشد بلکه میتواند در یک موقعیت استرس زای خفیف هم پدید آید. یا هنگامی که مردد هستید چه کاری باید انجام دهید خمیازه روشی برای خریدن زمان است.
برای شناخت بیشتر در زمینه تاثیرات لبخند زدن کلیک کنید.
4. حرکات چشم در ارتباطات غیر کلامی
چشمها دريچه درون هستند. نوع نگاه و جهت نگاه همگی میتوانند برون دادی از چیزهایی باشند که به آن میاندیشید یا هیجانی که در حال تجربهاش هستید. بيش از حد پلک زدن میتواند نشانه اضطراب باشد. پلک نزدن هم میتواند نشانه ترس باشد. چشمها موقع خنديدن حالت خاص خودشان را دارند و البته موقع اندوه هم به همين ترتيب است.
مالش چشم: نشانگر فریب و نیرنگ، پنهان کاری، خستگی یا میل به قطع تماس دیداری است.
نوع نگاه: نگاه ممتد میتواند نشانهای از ابراز علاقه یا کنجکاوی باشد. نگاه خیره شدید نشانه خلق تهاجمی، سلطه جویانه و تهدید آمیز است. عدم تماس چشمی دلالت بر پنهان کردن یک موضوع یا نشانهای از عصبانیت دارد. انبساط مردمک نیز نشانه عشق؛ و انقباض مردمک نمود عصبانیت است.
5. حرکات و حرارت دستها
حرارت دستها نیز حکایت از حالات ذهنی دارند. سردی دستها نشان از ترس هستند. دستهای خيلی داغ هم احتمالا نشان از خشم يا استرس زياد دارند. مالش دستها به هم نشان دهنده اضطراب و یا میل به وارسی مجدد یک موضوع است. کف دست باز از دیرباز، نشانه حقیقت، صداقت، بیعت و تسلیم بوده است. بالعکس دستان مشت کرده و گره خورده میتواند خبر از پنهان کاری یا مقاومت بدهد. حالات دست دادن نیز معنای خود را دارند که در ادامه انواع آن را بررسی میکنیم.
دست دادن محکم: زمانی که دستتان را دراز میکنید و بعد دستانتان را به طریقی میچرخانید که دستتان بالا و کف دست پایین قرار بگیرد، نشان از برتری جویی شماست. دست دادن بسیار محکم نیز نشانگر شور و اشتیاق و سلطه گری اسـت.
دست دادن شل: اگر تنها انگشتان خود را دراز کنید و در زمان تماس با طرف مقابلتان دستهایتان مانند ماهی شل باشد؛ پیامی با این مضمون انتقال میدهید که "من مایل نیستم به من دست بزنید، من صمیمیت را دوست ندارم". همچنین این حالت نشانه ضعف، مطیع و تسلیم بودن نیز است.
دست دادن با هر دو دست: هرگاه از دست چپ نیز برای پوشاندن دست طرف مقابلتان استفاده کنید، راستی و صمیمیت خود را به طرف مقابلتان انتقال میدهید. این نوع دست دادن مانند یک آغوش گرفتن ظریف تاثیر میگذارد.
برای آگاهی بیشتر در زمینه حرکات دست کلیک کنید.
6. حالات پاها
لم دادن روی صندلی و انداختن یک پا بر روی پای دیگر دو معنا دارد. در نگاه اول نشان دهنده راحتی، داشتن حس آرامش و مسلط بودن بر اوضاع است. اما در حالت دوم میتواند نشان از یک نوع بی میلی در برقراری ارتباط و ایجاد صمیمیت باشد. تکان دادن پاها، سر آمدن حوصله و قفل کردن آنها ناراحتی و عصبانیت را نشان میدهد.
7. ژستها و وضعیت بدن در ارتباطات غیر کلامی
راست قامت راه رفتن نشانه اعتماد به نفس است. ایجاد مانع در مقابل بدن با کیف، سعی در پنهان کردن ناراحتی است. بالا انداختن شانهها نشانه نفهمیدن موضوع یا رفع مسئولیت، مالیدن چانه نشانه ارزیابی و انگشت روی شقیقه دلالت بر تفکر و تأمل، و دست به کمر نمودی از مقابله و در نهایت دست به چانه نشانه اشتیاق میتواند باشد.
8. ظاهر
هر آنچه میپوشید نشان از چیزی است که به آن میاندیشید و سبک و سیاقی که در زندگی در پیش دارید. انتخاب پوشش مناسب با فضایی که در آن حضور مییابید دلالتی بر هوشمندی شما به علم ارتباطات است. در واقع اهمیت ظاهر در زبان بدن هنگامی که شما سخنرانی مهمی دارید بیشتر خود را نشان میدهد. در این وضعیت هرچه شما ظاهری مناسب داشته باشید تاثیر بیشتری بر مخاطب و شنونده خود میگذارید.
برای آشنایی بیشتر در زمینه زبان بدن در سخنرانی کلیک کنید.
9. تن و آهنگ صدا
لحن و بیانی که شما همراه کلامتان دارید مکملی بر مضمون کلام شماست. نوع هیجان و فکر پشت هر کلام مثل موسیقی متنی است که در راستای جملات شما شنیده میشود. میزان علاقه مندی، صداقت یا عدم صداقت شما با جنس نرم یا غیر منعطف بیان شما؛ خود را بروز میدهد.
سوالات متداول
هنگامی که با دیگران صحبت میکنم با اینکه قدرت بیان مناسب دارم باز احساس میکنم آنها چندان مجذوب صحبتهایم نمیشوند. مشکل کجاست؟
توجه داشته باشید که برای برقراری ارتباطی مناسب، شما باید مهارتهای ارتباطی خود را افزایش دهید که یکی از اجزاء اصلی آن ارتباطات غیر کلامی و همان زبان بدن است. نوع حرکات چهره، ژستها و حرکات چشم شما تاثیر زیادی بر جذب شدن مخاطب میگذارد. احتمالا شما تنها با تکیه بر ارتباطات کلامی میخواهید اثرگذاری مطلوبی داشته باشید به همین دلیل به نتیجه نخواهید رسید.
برای اطلاع بیشتر در زمینه مهارت های ارتباطی کلیک کنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه زبان بدن و ارتباطات غیر کلامی می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.