تحمل دارویی چیست؟

تحمل دارویی چیست ؟ تحمل دارویی اصطلاحی است که اغلب با اعتیاد و وابستگی به دارو اشتباه گرفته می شود اما این حالتی است که باعث می شود بدن یا مغز شما نسبت به قبل از دارو تاثیر نمی پذیرد و این موضوع هنگام مصرف دارو یا مواد مخدر اتفاق می افتد. برای دریافت مشاوره تلفنی فردی کلیک کنید.

 

تحمل دارویی چیست

زمانی که شما یک دارو را به مدت طولانی مصرف می کنید تاثیر دارو بر بدن یا مغزتان مانند گذشته نخواهد بود و دراصطلاح دچار تحمل دارویی می شوید. به این معنا که آنزیم های بدن و مغز مانند قبل نسبت به دارو حساس نبوده و فعال نمی شوند بنابراین تاثیر آن بر بدن کاهش می یابد. دراینجا برای اینکه به تاثیر اولیه مواد دارویی برسید لازم است تا دوز مصرفی دارو افزایش یابد که مناسب است این کار توسط پزشک شما صورت بگیرد و دوز داروی شما را بیشتر کند. همچنین درمورد بهترین قرص برای تقویت اعصاب مغز بخوانید.

تاثیر دارو در بدن و تحمل دارویی در بدن افراد ممکن است به عوامل ژنتیکی و رفتاری بدن وابسته باشد و در برخی افراد ممکن است بدن آنها خیلی سریع به میزان دارو در بدن عادت کند.

عوامل موثر بر تحمل دارویی در بدن

اگر چه به صورت قطعی ثابت نشده است که تحمل دارویی به عوامل ژنتیکی    وابسته است اما برخی عوامل ارثی و ژنی در ایجاد تحمل دارویی در بدن افراد تاثیر گذار است. همچنین برخی بیماری ها از جمله بیماری های کبدی و کلیوی در شکل گیری تحمل دارویی موثر هستند و ممکن است این بیماران به دوزهای متفاوت دارو نیاز داشته باشند. جنس، سن، وزن و بیماری های روانی شایع نیز از دیگر عوامل تاثیر گذار در ایجاد تحمل دارویی هستند. مصرف داروها به صورت هم زمان با مواد مخدر نیز بر میزان تحمل دارو تاثیر می گذارد.

 

انواع تحمل دارویی

تحمل دارویی می تواند با توجه به علل ایجاد آن و میزان و شیوه مصرف داروی یا بروز علائم آن متفاوت باشد لذا تحمل دارویی به انواع زیر قابل تقسیم است

1-تحمل ذاتی

تحمل ذاتی یعنی عدم حساسیت نسبت به یک دارو از ابتدای تجویز آن به شکل ژنتیکی که باعث افزایش میزان آن در همان تجویز اولیه است به عنوان مثلا آمریکایی های با تبار افریقایی از نظر ژنتیکی نسبت به دارویی که برای گشاد شدن مردمک چشم تجویز می شود تحمل دارویی دارند و برای تاثیر دارو نیاز به تجویز میزان بالای دارو است. برای دریافت مشاوره ژنتیک کلیک کنید.

2-تحمل اکتسابی

این نوع تحمل همانطور که از اسم آن مشخص است پس از مصرف مکرر یک دارو ایجاد می شود و در دوزهای ابتدایی پاسخ لازم نسبت به دریافت دارو ایجاد می شود اما به مرور زمان و با مصرف مکرر دارو بدن نسبت به دارو واکنش زیادی نشان نمی دهد

3-تحمل حاد

تحمل حاد که به آن تحمل تاکی فیلاکسی نیز گفته می شود بالا رفتن تحمل دارویی بعد از مصرف دوز مکرر یک دارو به صورت پیوسته صورت می گیرد. این نوع تحمل دارویی به ندرت در درمان بالینی رخ می دهد زیرا به صورت طبیعی استفاده از دوزهای مکرر در فواصل کوتاه مدت اتفاق نمی افتد و درمان به این شیوه مرسوم نیست. به عنوان مثال زمانی که کوکائین در دوزهای پیوسته مصرف می شود باعث ایجاد عدم هماهنگی بین تقاضای بدن و عرضه آن در نورن های عصبی شده و در عرض چند دقیقه منجر به افزایش تحمل دارویی می شود.

4-تحمل مزمن

این نوع از تحمل اغلب در بیماری و مشکلات مزمن اتفاق می افتد و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مصرف دارو باعث سازگاری بدن با دارو می شود. به عنوان مثال اشخاصی که به دردهای مزمن مبتلا هستند و برای درمان آن دارو مصرف می کنند نسبت به اثر ضد درد دارو دچار تحمل دارویی می شوند و نیاز به افزایش دوز دارو دارند. تحمل مزمن ممکن است باعث عدم توانایی بدن بدون وجود دارو شود

5-تحمل متقابل

داروهایی که متعلق به یک رده و کلاس دارویی هستند می توانند باعث ایجاد تحمل متقابل شوند به این معنا که اگر بدن شما نسبت به مصرف مورفین دچار تحمل دارویی شود، این تحمل را نسبت به داروهای مشابه مانند هروئین و دیگر مسکن ها نیز خواهد داشت. همچنین مصرف الکل باعث ایجاد تحمل دارویی در فرد نسبت به داروهایی مانند بنزودیازپین ها خواهد شد که در داروهایی ضد اضطراب و خواب آور موجود است.

 

مکانیسم های تحمل دارویی

این پدیده بسته به نوع مواد مصرفی، شیوه و میزان مصرف یا تاثیر آن در بدن، از طریق مکانیسم های متفاوتی شکل بگیرد که از جمله مکانیستم های اثر آن موارد زیر است

1. تحمل فارماکوکینتیک:این نوع تحمل زمانی اتفاق می افتد که دارو در بدن جذب خود را کاهش می دهد یا به نوعی متابولیسم خاص خود را در بدن فرد افزایش می دهد. به عنوان نمونه با مصرف مشروبات الکلی به صورت طولانی مدت، دیواره معده ضخیم شده و این موضوع باعث کاهش جذب الکل می شود. یا باربیتورات ها در بدن متابولیسم خود را افزایش می دهند و به این طریق باعث کاهش اثربخشی دوز مصرفی می شوند. همچنین درمورد اعتیاد به الکل بخوانید.
2. تحمل فارماکودینامیک: این نوع مکانیسم اثر دارو در اثر تجویز مکرر دارو و با ایجاد اختلال در مسیر سیگنالینگ یا تغییر تعداد گیرنده های عملکردی باعث تعامل پایین گیرنده ها و کاهش اثر دارو می شود. این اثرات در سطح سلولی می تواند باعث کاهش پاسخ بدن به داروی دریافتی شود. مورفین و آنالوگ های آن، کافئین و نیکوتین از این دست داروهایی هستند که باعث ایجاد تغییرات سازگار یا فارماکودینامیک در بدن می شوند همچنین درمورد اعتیاد به مورفین بخوانید.

 

تفاوت اصطلاح تحمل دارویی با برخی واژه های مشابه

اصطلاح تحمل دارویی اغلب با برخی دیگر از واژه های مشابه اشتباه گرفته می شود در حالی که هر کدام تعاریف متفاوت و منحصر به فرد خود را دارند که در ادامه به بیان آن خواهیم پرداخت.

1-مقاومت دارویی

مقاومت به دارو در مقابل میکروارگانیسم ها اتفاق می افتد و زمانی شکل می گیرد که میکروارگانیسم هایی مانند ویروس کرونا، انگل و قارچ که به طور معمول با دارو از بین می روند در اثر یک نوع جهش به دارو غیرحساس شده و از بین نمی روند. یعنی بدن شما که قبلا با دریافت دارو عفونت ها یا بیماری های ویروسی و ... را از بین می برد دیگر با مصرف دارو قادر به اینکار نیست و میکروب ها می توانند با وجود استفاده از دارو به زندگی و تکثیر خود در بدن فرد ادامه دهند.

2-تحمل دارویی چیست | وابستگی به دارو

وابستگی به دارو یا مواد وقتی اتفاق می افتد که شما دارو یا موادی که استفاده می کردید به طور ناگهانی کم کرده یا قطع کنید در این صورت واکنش بدن شما به این موضوع بروز علائم ترک مواد مخدر است. به این معنا که بدن شما فقط در صورت مصرف مواد می تواند به فعالیت های خود ادامه دهد و این وابستگی ممکن است در نهایت به اعتیاد منجر شود یعنی شما قادر به حذف دارو یا مواد مورد نظر نباشید.

علائم ترک دارو یا مواد به موادی که استفاده می کنید وابسته است که ممکن است استفراغ و تهوع خفیف یا شدید باشد یا علائم دیگری مانند تشنج یا جنون را تجربه کنید. به همین دلیل کاهش یا قطع دارو به صورت ناگهانی و سرخود پیشنهاد نمی شود و باید زیر نظر پزشک انجام شود تا به تدریج و با برنامه اتفاق بیفتد و از علائم ترک جلوگیری شود.

3-تحمل دارویی

تحمل دارویی یا تلرانس به این معنا است که گیرنده های عصبی که در بدن وجود دارد و به مواد یا دارو واکنش نشان می دهند مانند قبل به آن ماده مورد نظر حساسیت نشان نداده و فعال نمی شوند و حتی امکان دارد بدن این داروها را سریع تر از زمان طبیعی از بدن خارج کند.

4-تحمل دارویی چیست | اعتیاد

اعتیاد به دارو یا مواد در اثر مصرف مکرر آن مواد اتفاق می افتد که برخلاف وابستگی یا تحمل دارویی، پدیده است مربوط به مغز و اعصاب فرد یعنی شخص از نظر ذهنی به دارو اعتیاد پیدا می کند و اختیار مصرف آن دارو یا مواد علی رغم وجود اثرات مضر و منفی از دست فرد خارج است و فرد به سختی می تواند از آن خلاص شود. فرد معتاد دائم نیاز به مصرف مواد داشته و بدون اینکه بتواند به عواقب مصرف دارو یا مواد فکر کند، آن را مصرف می کند که این موضوع حاصل تغییر مسیرهای عصبی و یادگیری تاثیری طولانی مدت مصرف دارو است. همچنین درمورد انواع داروهای اعتیادآور بخوانید.

اعتیاد به دارو یا مواد معمولا در پی یک مشکل عود کننده طولانی مدت و نیاز به مصرف مواد بدون توجه به اثرات مضر و تغییرات ماندگار آن شکل می گیرد. اعتیاد به علت عوامل مختلفی شکل می گیرد از جمله مشکلات ژنتیکی، اقتصادی، خانوادگی، وضعیت محیطی و دسترسی به مواد که باعث وابستگی جسمی فرد به مواد شده و سازگاری بدن در سطح سلولی اتفاق می افتد که پس از قطع دارو یا مواد باعث اثرات ترک در بدن فرد می شود.

 

عوارض تحمل دارویی

تحمل دارویی می تواند با تاثیر منفی خود در روند درمان باعث تغییر دوز دارو یا تغییر مسیر درمان شود و بهبود برخی بیماری ها را با مشکلات زیادی همراه کند از جمله عوارض تحمل دارویی عبارتند است از:

1-مشکل در بهبود برخی بیماری ها و تشدید بیماری

تحمل دارویی باعث ایجاد مشکل در درمان برخی بیماری ها از جمله دردهای مزمن، بیماری های مربوط به ایمنی بدن، اختلالات تشنجی و برخی اختلالات روانی است که با بروز تحمل دارویی به سختی می توان به کنترل و یا درمان بیماری به صورت موفق آمیز دست یافت زیرا با بروز تحمل دارویی پزشک مربوطه ناچار است به دنبال یک راه درمان جدید برای مهار بیماری یا کنترل علائم آن باشد.

در برخی بیماری ها که فرد دچار تشنج و جنون می شود، تحمل دارویی باعث متوقف شدن روند بهبود و کنترل علائم خطرناک بیماری شده و داروها مانند گذشته در بدن فرد تاثیر ندارند لذا ممکن است علائم بیماری دوباره عود کرده و بیماری فرد تشدید شود.

2-افزایش دوز دارو، اعتیاد، تحمل دارویی نسب به سایر داروها

با ایجاد تحمل دارویی در بدن، برای کنترل بیماری نیاز به دوز بیشتر دارو می باشد که در این صورت با زیاد شدن میزان دارو عوارض و پیامدهای مصرف بیشتر دارو نیز افزایش پیدا می کند و فرد را با مشکلات دیگری روبرو خواهد کرد.مصرف برخی دارو ها نیز به صورت مکرر و افزایش دوز دارو برای تاثیرگذاری باعث می شود بدن فرد به مصرف آن دارو اعتیاد پیدا کند و نتواند به صورت ارادی از مصرف آن جلوگیری کند. برای دریافت مشاوره ترک اعتیاد کلیک کنید.

مصرف برخی مواد نیز ممکن است باعث ایجاد تحمل دارویی نسبت به سایر دارو ها شود. به عنوان نمونه مصرف الکل باعث می شود بدن فرد نسبت به داروهایی مانند والیوم و دیازپام دچار تحمل دارویی شود.

 

درمان و مقابله با تحمل دارویی

مقابله با تحمل دارویی و جلوگیری از آن کاری است که به کمک پزشک انجام می شود به این صورت که پزشک بیمار را تحت نظر قرار می دهد و این پدیده را به صورت مرتب پیگیری و مدیریت می کند. راه های درمان تحمل دارویی شامل موارد زیر است

• قطع یا جایگزینی دارو: ممکن است برای جلوگیری از تحمل دارویی ، پزشک دارو را قطع کرده و بعد از مدتی دوباره تجویز کند تا بدن بیمار به حالت اولیه خود برگردد یا با تغییر داروی مصرفی دارو یا استفاده از داروی جایگزین از ابتلای به تحمل دارویی جلوگیری کند زیرا افزایش میزان همان دارو بدن را با عوارض ناخواسته دارو روبرو خواهد کرد.
• استفاده از آنتاگونیست ها: مصرف آنتاگونیست هایی نظیر آمپول نالوکسان نیز با مسدود کردن اثرات لذت بخش دارو می تواند از عود تحمل دارویی جلوگیری کند برای مثال نالترکسون برای اعتیاد به مواد افیونی است.
• درمان معکوس: این شیوه درمانی نیز روش مناسب دیگری است. استفاده از یک دارو پس از مصرف دارویی که تحمل دارویی ایجاد کرده باعث ایجاد یک واکنش ناخوشایند در بدن می شود مانند استفاده از دی سولفیرام برای درمان الکل.

 

سخن آخر درمورد تحمل دارویی چیست

برای جلوگیری از ابتلا به تحمل دارویی لازم است داروها را با مشورت و نظر پزشک مصرف کنید و از مصرف خودسرانه و طولانی مدت دارو بدون اطلاع از عوارض ناخواسته آن جلوگیری کنید. برای دریافت خدمات مشاوره روانشناسی در زمینه تحمل دارویی چیست کلیک کنید.