- نویسنده : دکتر فرزاد طباطبایی
برای برقراری ارتباط کلامی مؤثر لازم است تا در ابتدا موانع خوب گوش دادن را شناسایی و ریشه کن کنید. چرا که خوب گوش دادن امری مهم در روابط بین فردی محسوب میشود. تمرکز و توجه بر مهارت گوش دادن میتواند تأثیرات عمیقی بر جذابیت و گرایش افراد به شما داشته باشد. گوش دادن مهارتی است که نیاز به تمرین دارد و با تکرار، جزئی از سبک شخصیتی شما میشود. مهارت خوب گوش دادن میتواند در موقعیتهای شغلی و تحصیلی باعث پیشرفت شما شود. در این مطلب سعی کردهایم تا مهمترین موانع حواس پرتی و خوب گوش دادن را توضیح دهیم.
موانع خوب گوش دادن | تفاوت شنیدن با گوش دادن
شنیدن فرآیند فیزیکی است که از طریق امواج صوتی باعث تحریک گوش و سپس سلولهای عصبی سیستم شنوایی میشود. در حالیکه گوش کردن یکی از مهارتهای ارتباطی و فرآیندی فعال و مؤثر در درک و توجه به فردی است که با شما سخن میگوید. در فرآیند شنیدن تحلیل و بررسی صحبتهای دیگران و درک عواطف و احساسات موجود در آنها مورد بررسی قرار میگیرد. مطالعه مقاله مهارت های ارتباطی میتواند در این زمینه کمک کننده باشد.
موانع گوش دادن موثر در هر مرحله از فرآیند گوش دادن وجود دارد. در مرحله دریافت، نویز می تواند محرک های ورودی را مسدود یا مخدوش کند. در مرحله تفسیر، ممکن است ارتباط اطلاعات پیچیده یا انتزاعی با تجربیات قبلی دشوار باشد و رسیدن به درک را دشوار می کند. در مرحله یادآوری، محدودیتهای طبیعی برای حافظه و چالشهای تمرکز میتواند در یادآوری اختلال ایجاد کند. در مرحله ارزیابی، تعصبات و سوگیری های شخصی می تواند ما را به سمت جلوگیری از ورود داده ها سوق دهد یا تصور کنیم که می دانیم آن ها چه می گویند. در مرحله پاسخگویی، فقدان مهارت های بازنویسی و پرسشگری می تواند منجر به سوء تفاهم شود. در بخش بعدی، بررسی خواهیم کرد که چگونه عوامل محیطی و فیزیکی، عوامل شناختی و شخصی، و شیوه های بد گوش دادن، موانعی را برای گوش دادن موثر ایجاد می کنند.
موانع محیطی و فیزیکی برای گوش دادن
عوامل محیطی مانند نور، دما و مبلمان بر توانایی ما برای گوش دادن تأثیر می گذارد. اتاقی که خیلی تاریک است میتواند ما را خوابآلود کند، همانطور که اتاقی که خیلی گرم یا خنک است میتواند آگاهی از ناراحتی فیزیکی ما را تا حدی بالا ببرد که حواسمان را پرت کند. برخی از چیدمان های صندلی گوش دادن را تسهیل می کند، در حالی که برخی دیگر افراد را از هم جدا می کنند. به طور کلی، زمانی که شنوندگان می توانند با یک گوینده تماس چشمی مستقیم داشته باشند و در مجاورت فیزیکی نزدیک با گوینده باشند، گوش دادن آسان تر است. توانایی دیدن و شنیدن موثر یک شخص، اعتماد افراد را به توانایی های خود برای دریافت و پردازش اطلاعات افزایش می دهد. تماس چشمی و نزدیکی فیزیکی هنوز هم می تواند تحت تأثیر سر و صدا باشد. صداهای محیطی مانند صدای تهویه مطبوع، پارس سگ ها یا زنگ هشدار آتش می توانند به وضوح با وجود خطوط دید مستقیم و مبلمان مناسب، در گوش دادن اختلال ایجاد کنند.
موانع فیزیولوژیکی و روانی
موانع فیزیولوژیکی می تواند در توانایی ما برای پردازش اطلاعات دریافتی اختلال ایجاد کند. این یک مانع فیزیکی برای گوش دادن موثر در نظر گرفته می شود زیرا از بدن فیزیکی ما سرچشمه می گیرد. سر و صدای فیزیولوژیکی صدای ناشی از یک بیماری جسمی، آسیب یا استرس بدنی است. بیماریهایی مانند سرماخوردگی، شکستگی پا، سردرد یا دل پیچه میتوانند از آزاردهنده تا دردناک غیرقابل تحمل متغیر باشند و به نسبت شدت گوش دادن ما تأثیر بگذارند.
نوع دیگری از سر و صدا، نویز روانی، موانع فیزیکی و شناختی را برای گوش دادن موثر پل می کند. سر و صدای روانی، یا صدای ناشی از حالات روانی ما از جمله حالات روحی و سطح برانگیختگی، می تواند گوش دادن را تسهیل یا مانع شود. هر حالت یا حالت برانگیختگی، مثبت یا منفی که خیلی بالاتر یا پایینتر از خط پایه معمولی ما باشد، مانعی برای دریافت و پردازش پیام ایجاد میکند. حالت عاطفی مثبت به طور کلی عاشق بودن می تواند به اندازه احساس نفرت مانع ایجاد کند. برانگیختگی هیجانانگیز نیز میتواند به همان اندازه که برانگیختگی مضطرب حواستان را پرت کند. استرس در مورد رویدادهای آتی، از دست دادن شغل، جراحی تا تعجب در مورد آنچه برای ناهار بخوریم، می تواند پیام های دریافتی را تحت الشعاع قرار دهد.
موانع شناختی
با توجه به اینکه بدن و ذهن کاملاً از هم جدا نیستند، نویز روانشناختی در اینجا مرتبط با موضوع است. در واقع آنها میتوانند به شیوههایی تعامل داشته باشند که بیشتر در گوش دادن اختلال ایجاد کند. به عنوان مثال، خستگی معمولاً ترکیبی از استرس های روانی و فیزیولوژیکی است که به صورت استرس (صدای روانی) و ضعف، خواب آلودگی و خستگی (صدای فیزیولوژیکی) ظاهر می شود. علاوه بر این، اضطراب ذهنی (صدای روانی) نیز می تواند از طریق لرزش، عرق کردن، سرخ شدن یا حتی بثورات پوستی (صدای فیزیولوژیکی) در بدن ما ظاهر شود.
موانع شناختی و شخصی برای گوش دادن جدای از موانع گوش دادن مؤثر که ممکن است در محیط وجود داشته باشد یا از بدن ما سرچشمه بگیرد، محدودیت های شناختی، عدم آمادگی گوش دادن، پیام های دشوار یا نامنظم، و پیش داوری ها می توانند در گوش دادن تداخل ایجاد کنند. چه آن را چندوظیفهگی(مالتی تسکینگ)، خیالپردازی، چشمپوشی یا دور زدن بنامید، همه ما هنگام دریافت پیام، چیزهای دیگری را نیز به صورت شناختی پردازش میکنیم. اگر ذهن شنونده خود را دیواری از ده تلویزیون در نظر بگیرید، ممکن است متوجه شوید که در برخی موقعیت ها از ده تلویزیون، پنج تلویزیون در یک کانال تنظیم می شوند. اگر آن یک کانال یک سخنرانی است که توسط استاد شما ارائه می شود، پس شما حدود نیمی از توانایی های پردازش شناختی خود را روی یک پیام اعمال می کنید. در شرایط دیگر، هر ده تلویزیون ممکن است در کانال های مختلف باشند. این واقعیت که ما توانایی پردازش بیش از یک چیز را در یک زمان داریم، دارای مزایا و معایبی است. اما تا زمانی که نتوانیم بهتر درک کنیم که چگونه ظرفیتهای شناختی و ترجیحات شخصیمان بر شنیدن ما تأثیر میگذارد، احتمالاً موانع بیشتری را تجربه خواهیم کرد تا مزایا.
سایر موانع خوب گوش دادن
فرآیند گوش دادن فعالانه یکی از مهمترین مهارتهای ارتباط کلامی است که رعایت آن در کیفیت روابط با دیگران تأثیر بسیار زیادی دارد. موانعی وجود دارند که به طور خودآگاه و نا خوداگاه مانع از این میشوند که به طور مؤثری به صحبتهای دیگران گوش دهید. لازم است این موانع را بشناسید و آنها را از بین ببرید. در ادامه به برخی از مهمترین آنها پرداختهایم:
1- عدم احترام کافی به گوینده
شما به حرفهای دیگران گوش نمیدهید تا واقعاً متوجه حرفهای او شوید، بلکه منتظر پایان جملات وی هستید تا جواب از قبل آماده شده خود را بدهید. این موضوع مهم، اکثراً در بحثها یا در مواقعی رخ میدهد که شما سطح مخاطب خود را از خود کمتر میدانید. درحالیکه مهارت خوب گوش کردن به شما کمک میکند از هرکس، حتی فرد ضعیفتر از خود یادگیری داشته باشید.
2- موانع خوب گوش دادن | عوامل ایجاد کننده حواسپرتی
گاهی خط خطی کردن، نگاه کردن دائم به ساعت، مشغولیت ذهنی به مسائل شخصی خود یا رویاسازی، توجه به اطرافیان، رادیو، تلویزیون و ... موجب میشوند تا نتوانید به طور فعال به صحبتهای طرف مقابل خود گوش دهید و در نتیجه نمیتوانید واکنش مناسبی نیز نشان دهید این موارد نه تنها در ذهن مخاطب شما به معنی عدم احترام گذاشتن به اوست، بلکه باعث خسته و کسل شدن شما و یا ایجاد سوتفاهم و پرسشهای متعدد میشود.
3- عجله برای پاسخ دادن
هنگامیکه فردی صحبت میکند، صبور باشید و با دقت به حرفهای او گوش دهید. سعی کنید بین صحبتهای وی صحبت نکنید و اجازه دهید حرف خود را تمام کند و بعد شما اظهارنظر کنید. اینکار باعث میشود مخاطب شما برای آرامش و صبوریتان احترام بیشتری قائل شود و روابطتان مستحکمتر شده و پیشرفت میکند. مطالعه مقاله مهارت ارتباط کلامی میتواند به پیشرفت مهارت خوب گوش دادن و بهبود کیفیت روابط کمک کند.
4- موانع خوب گوش دادن | تعصبات شخصی
هنگام مکالمه با دیگران، تعصبات شخصی و عقاید قدیمی خود را کنار بگذارید. نسبت به پذیرش و درک تجربه جدید ذهن باز و آرامی داشته باشید و سعی کنید با صبوری و احترام به ایده و عقاید دیگران، به صحبتهای آنها فکر کنید.
5- دلسوزی و ترحم کردن
همدردی با همدلی و هردو با دلسوزی متفاوت هستند. همدلی یعنی این که بدون ارزشگذاری بر احساسات دیگران، آنها را درک کنید و خودتان را بجای آنها قرار دهید تا بتوانند به راحتی احساساتشان را با شما در میان بگذارند.
همدردی، شنیدن حرفهای دیگران است بدون اینکه خودتان را به جای آنها بگذارید. در حالیکه ترحم و دلسوزی به مخاطبتان احساس تحقیر شدن، ضعف و ناتوانی میدهد. تلاش کنید مهارت همدلی سالم را بیاموزید تا بتوانید بهترین و مفیدترین بازخورد ممکن را به مخاطبتان بدهید.
6- موانع خوب گوش دادن | زبان بدن نادرست
وقتی که با فردی مکالمه میکنید به زبان بدن خود و حالتهای چهره خود دقت کنید. زبان بدن شما پیامهای بسیاری بصورت ناخودآگاه برای مخاطبتان دارد و ممکن است باعث ایجاد ناراحتی یا بازخوردهای اشتباه شود. مهارتهای ارتباطات غیر کلامی را در خود بهبود ببخشید.
7- تأیید نادرست
تأییدهای نادرست و نابجای شما در طول مکالمه باعث میشود مخاطب متوجه عدم توجه و تمرکز شما شود. همچنین این کار به معنی تلاش افراطی شما برای جلوگیری از تعارض و برخوردهای جدی تلقی میشود. که در هر دو صورت مخاطب شما تمایل خود را به ادامه مکالمه با شما از دست میدهد.
8- موانع خوب گوش دادن | توجه انحصاری به کلمات
شما نباید در زمان صحبت با فردی فقط به کلمات او دقت کنید، بلکه محتوای کلی صحبتها و برداشت کامل از مفهوم حرفهای وی اهمیت دارد. البته این کار بسیار دشوار است و به مهارت شما و تمرین احتیاج دارد تا شما شنونده خوب و یادگیرنده عالی باشید.
موانع خوب گوش دادن | عوامل موثر درخوب گوش دادن
پس از آن که موانع گوش دادن را از بین بردید، لازم است ویژگی های یک شنوده خوب را هم در خود پروش دهید. شاید عجیب به نظر برسد اما گوش دادن مهارتی یاد گرفتنی است که نیاز به تمرین دارد. از ویژگی های مهم یک شنونده خوب نداشتن قضاوت است.
پس اگر از صحبتهای دیگران زود نتیجه گیری میکنید، متقابلا در دراز مدت اطرافیان کمتر با شما درباره مسائلشان حرف خواهند زد. در این زمینه میتوانید مقاله مهارت گوش دادن را مطالعه کنید.