- نویسنده : دکتر فرزاد طباطبایی
روانشناسی رشد از جمله گرایشهای روانشناسی است که به مطالعه تغییراتی میپردازد که از زمان انعقاد نطفه تا مرگ اتفاق میافتند و پیش بینی رفتارها را ممکن میکند. مطالعه چگونگی رشد صرفا محدود به تغییرات جسمانی نمیشود بلکه ابعاد روحی و روانی، اجتماعی، هیجانی و شناختی را نیز دربرمیگیرد. در این حیطه از علم، رفتارهای انسان در هر مرحله رشدی به دقت بررسی میشود و مورد مطالعه قرار میگیرد. مشاوره روانشناسی رشد کمک میکند تا از چالشها و بحرانهایی که در هر مقطع سنی قرار است با آن مواجه شوید آگاه شده، در نتیجه با شناخت و آمادگی کافی، بتوانید بهترین عملکرد را متناسب با موقعیت داشته باشید و به بهداشت روانی و جسمی خود نیز کمک کنید. در ادامه به بررسی جامع روانشناسی رشد انسان از کودکی تا پیری خواهیم پرداخت.
روانشناسی رشد و ضرورت آن
روانشناسی رشد، یکی از رشتههای روانشناسی است که اهمیت زیادی در درک مسائل جسمانی و روانشناختی انسان از نوزادی تا پیری دارد. روانشناسی رشد به مطالعه تغییرات و تحولات انسان در ابعاد مختلف جسمی، ذهنی و عاطفی میپردازد. نتایج این بررسیها باعث میشود که هنجارهای رشدی در هر مقطع سنی به دست آید. منظور از هنجارهای رشدی، خصوصیات و ویژگیهایی است که به طور معمول نوع بشر در سن خاصی به آن دست مییابد. همچنین چالشها و بحرانهایی که در هر بازه زمانی افراد با آن روبهرو میشوند را مورد بررسی قرار میدهد و بر اساس آن راهکارهایی برای حل مناسب چالشها ارائه میدهد.
به عبارتی روانشناسی رشد، مطالعه علمی چگونگی و چرایی رشد، تغییر و سازگاری انسان ها در طول زندگی است. این رشته که در ابتدا با نوزادان و کودکان مرتبط بود، گسترش یافته و شامل دوران نوجوانی، رشد بزرگسالان، پیری و کل طول عمر میشود. هدف روانشناسان رشد توضیح این است که چگونه تفکر، احساس و رفتار در طول زندگی تغییر می کند. این زمینه تغییرات را در سه بعد اصلی، که رشد فیزیکی، رشد شناختی، و رشد عاطفی اجتماعی است، بررسی میکند. در این سه بعد طیف وسیعی از موضوعات از جمله مهارت های حرکتی، کارکردهای اجرایی، درک اخلاقی، اکتساب زبان، تغییرات اجتماعی، شخصیت، رشد عاطفی، خودپنداره و شکل گیری هویت وجود دارد. برای اطلاع در زمینه رشته روانشناسی و گرایشات آن کلیک کنید.
حیطه رسمی فعالیت روانشناسی رشد
روانشناسی رشد تأثیرات طبیعت و پرورش را بر روند رشد انسان و همچنین فرآیندهای تغییر در بافت را در طول زمان بررسی می کند. بسیاری از محققان به تعامل بین ویژگی های شخصی، رفتار فرد و عوامل محیطی علاقه مند هستند که شامل بافت اجتماعی و محیط ساخته شده می باشد. روانشناسی رشد شامل طیف وسیعی از زمینه ها می شود. مانند روانشناسی تربیتی، آسیب شناسی روانی کودک، روانشناسی رشد پزشکی قانونی، رشد کودک، روانشناسی شناختی، روانشناسی بوم شناختی و روانشناسی فرهنگی. روانشناسان رشدی تأثیرگذار از قرن بیستم عبارتند از یوری برونفنبرنر، اریک اریکسون، زیگموند فروید، آنا فروید، ژان پیاژه، باربارا روگوف، استر تلن، و لو ویگوتسکی.
اصول روانشناسی رشد چیست؟
چند قائده کلی در حیطه روان شناسی رشد وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره میکنیم.
1- جریان رشد به صورت پیوسته و طی سلسله مراحل صورت میگیرد. به عنوان مثال فرآیند صحبت کردن در کودکان از غان و غون کردن شروع میشود سپس به کلمات، جملات دو کلمهای و سپس جملات کاملتر پیشرفت میکند.
2- رشد دارای الگوهای قابل پیش بینی است؛ بدین معنا که میزان رشد جسمانی و تواناییهای شناختی افراد در هر مقطع سنی مشخص است.
3- تفاوتهای فردی در رشد وجود دارد. همه افراد صرف نظر از ویژگیهای مشترک انسانی، خصوصیات منحصر به فرد خود را نیز دارند.
4- رشد شامل ابعاد مختلف جسمانی و روانی است.
5- دورههای حساس رشدی وجود دارد. دورههای حساس به بازه زمانی گفته میشود که احتمال رشد و شکوفایی توانایی یا ویژگی خاصی در انسان، در بهترین حالت خود قرار دارد. به عنوان مثال دوره حساس صحبت کردن بین یک تا دو سالگی است.
6- وراثت و محیط دو عامل تعیین کننده در رشد انسان هستند.
روانشناسی رشد و مراحل رشد انسان از بدو تولد تا پیری
در ادامه مراحل رشد و تکامل انسان را از دیدگاه روانشناسی رشد مورد بررسی قرار میدهیم.
1- مرحله رشد پیش از تولد
روانشناسی رشد پیش از تولد، به بررسی تغییرات از تخمک بارور شده تا فرآیند تکامل جنین میپردازد. در این زمان 38 هفتگی، چگونگی رشد و تحول اندامهای بدن مانند چشمها، گوشها، قشرمخ، عضلات بدن، قلب، سیستم تنفسی، مغز و سیستم اعصاب مرکزی، تشکیل سیناپسهای نورونی و... بررسی میشود. همچنین به عوامل محیطی که در دوره پیش از تولد آسیب میرسانند و به آنها تراتوژن گفته میشود نیز توجه خاصی دارد.
2- رشد در نوزادی، نوباوگی و کودکی
این مقطع سنی بازه زمانی نوزادی تا دوازده سالگی را شامل میشود. از مهم ترین بحرانهای رشدی در این مرحله میتوان به شکل گیری دلبستگی، توانایی حرف زدن، رشد مهارتهای حرکتی مانند راه رفتن، توانایی کنترل ادرار و مدفوع، افزایش تمرکز و حافظه، پیدایش هیجانهای خودآگاه مانند شرم و گناه، شکل گیری وجدان و اصول اخلاقی همچنین خودتنظیمی هیجانی اشاره کرد. تربیت فرزند در این سنین نکات بسیاری دارد که میتواند بر آینده اجتماعی فرد تاثیرگذار باشد.
برای شناخت بیشتر در زمینه دلبستگی در کودکان کلیک کنید.
3- رشد در نوجوانی | روانشناسی رشد انسان از کودکی تا پیری
دوران نوجوانی، همزمان با دوران بلوغ است که یکی از بحرانیترین دورههای زندگی هر فرد است و با چالشهای زیادی همراه میباشد. دوره نوجوانی و بلوغ، به سنین بین 12 تا 18 سالگی اطلاق میشود. در این دوره، نوجوان نه دیگر کودک به حساب میآید و نه هنوز به درستی بالغ شده است. بحران نوجوانی با هویت یابی، رشد کلی بدن و رسش جنسی، حساسیت در مورد ظاهر، فاصله گرفتن از والدین، گروه همسالان و نقش آنان، رشد تفکر انتزاعی، ابراز وجود و... که از مسائل مهم در حوزه روانشناسی رشد است همراه میباشد.
برای اطلاع بیشتر در زمینه بحران نوجوانی و چالش های دوران نوجوانی کلیک کنید.
4- ادامه روند رشد در اوایل بزرگسالی
اوايل بزرگسالی يا سنين 20 سالگی به بعد، دورهای از زندگی است که فرد به کمال رشد بدنی خود رسيده است و توانايیهای شناختی، زبانی و رشد اجتماعی او از کيفيت بالايی برخوردار است. در این سنین فرد قاعدتا باید به ثبات و انسجام درهویت رسیده باشد تا آماده پذيرش نقش، تصميم گيریهای مهم زندگی و مشخص کردن سبک زندگی خاص خود باشد. انتخاب رشته دانشگاهی، ازدواج و شغل از چالشهای این دوره محسوب میشود. در این مرحله افراد از مهارتهای شناختی خود برای سازگاری در شغل و زندگی زناشویی استفاده میکنند.
5- تکامل رشد در میانسالی
میانسالی دورهای از زندگی است که فرد به یک ثبات نسبی در شغل و زندگی زناشویی خود دست یافته است. در نتیجه این دوران واگذاری مسئولیتها به فرزندان در محیط خانه یا افراد جوان در محیط شغلی آغاز میشود. از چالشهای مهم این دوران سندروم آشیانه خالی است که به رفتن فرزندان از خانه اشاره دارد و نگهداری از والدین که پیر و ناتوان شدهاند میتوان اشاره کرد. به طور کلی، ميانسالی را میتوان دورهای از زندگی دانست که در آن فرد به تجارب زیادی دست یافته است.
6- نهایت رشد در مرحله پیری
پیری زمانی است که با ضعیف شدن قوای بدن، توان عضلانی، دستگاه عصبی و سایر اعضای بدن همراه است که معمولا از 65 سالگی به بعد شروع میشود. در سنین پیری از آن جایی که فرد میداند زمان زیادی باقی نمانده است، در آرزوها، تمایلات و ارزشهای خود را بازنگری مجدد میکند. متاسفانه افسردگی در سالمندان و اقدام به خودکشی در آنها بسیار شایع است. معضلی که به واسطه پیر بودن ممکن است طبیعی پنداشته شود و به آن توجهی نشود.
برای اطلاع بیشتر در زمینه افسردگی در سالمندان کلیک کنید.
مشاوره روانشناسی رشد | روانشناسی رشد انسان از کودکی تا پیری
مشاوره روانشناسی رشد به شما کمک میکند تا به شناخت جامع و کافی از تغییرات مختلفی که از ابتدای تولد تا پایان عمر رخ میدهد، دست یابید و با استفاده از این شناخت به سلامت جسمی و روانی خود کمک کنید. در کنار آن با چالشهای هر دوران آشنا شده و با موفقیت بتوانید آنها را سپری کنید. در این راستا مرکز مشاوره حامی هنر زندگی با سابقه چندین ساله در ارائه خدمات درمانی در زمینههای مختلف روانشناسی جزء بهترین و جامع ترین مراکز خدمات روانشناسی است که میتواند به شما در زمینه روانشناسی رشد انسانها کمک کند.
همچنین مرکز حامی هنر زندگی با گردهم آوری جمعی از متخصصین توانسته خدمات خود را با بالاترین سطح کیفیت ارائه دهد و امکان مشاوره حضوری و تلفنی را برای افراد در زمینههای دیگر از جمله خانواده، اعتیاد، جنسی، کودک، تحصیلی و... امکان پذیر کند.
برای آشنایی بیشتر در زمینه مشاوره تلفنی و مشاوره حضوری کلیک کنید.
سوالات متداول | روانشناسی رشد انسان از کودکی تا پیری
آیا در دوران سالمندی حافظه به شدت افت میکند؟
حافظه دیداری و حسی افت نمیکند اما حافظه سالمندان در بازیابی اطلاعات جدید از حافظه دراز مدت افت میکنند. همچنین حافظه فعال اطلاعات کمتری را میتواند در یک لحظه در خود نگه دارد.
برای آشنایی بیشتر با چالشهای دوران سالمندی کلیک کنید.
دوران نوجوانی معمولا با چه مشکلات رایجی همراه است؟
به طور کلی در این دوران افسردگی، خودکشی و بزهکاری بیشتر رواج دارد. نوجوانان افسرده معمولا رویدادهای منفی را به خود و موفقیتهایشان را به بیرون نسبت میدهند و در نهایت افسردگی شدید در آنها منجر به خودکشی میشود. بزهکاری نیز بیشتر به صورت فرار از خانه، مشروب خواری و دزدیهای جزئی خود را نشان میدهد. مهمترین عامل در پیش بینی بزهکاری کیفیت روابط خانوادگی است.