اعتیاد به کافئین | مزایا و معایب استفاده از کافئین

نویسنده : دکتر فرزاد طباطبایی

خوشحال می شویم برای دیدن ویدیوهای مرتبط با اعتیاد به کافئین پیج اینستاگرام دکتر فرزاد طباطبایی را دنبال کنید.

اعتیاد به کافئین یکی از مشکلات رایجی است که امروزه بسیاری از مردم با آن دست و پنجه نرم می کنند؛ به خصوص در دورانی که افراد مشغولیت های زیادی دارند و می خواهند با کافئین انرژی و قدرت خود را برای انجام کارها تأمین کنند. شاید شما هم مثل خیلی از افراد دیگر در وعده صبحانه خودتان از نوشیدنی هایی مثل قهوه، چای، شکلات و...، استفاده می کنید. در اینصورت ممکن است اگر چای و یا قهوه صبحانه خودتان را ننوشید، دچار احساس خستگی و عصبانیت بشوید. بعضی از افراد نیز از نظر عصبی به دلیل عدم مصرف نوشیدنی روزانه خود، دچار تحریکات عصبی می شوند که در افراد به صورت رفتار های هیجانی متنوع قابل مشاهده است. تمام این ویژگی ها به ماده اصلی مشترکی به نام کافئین، مرتبط است. در ادامه با کافئین و علائم اعتیاد به کافئین آشنا خواهیم شد. برای مشاوره ترک اعتیاد کلیک کنید.

مروری بر پدیده اعتیاد

در علم پزشکی و دارو شناسی، یک ماده اعتیاد آور می تواند بر اساس ساختار شیمیایی که دارد و یا بر اساس تأثیرات، عوارض و شرایطی که در اثر مصرف ایجاد می کند طبقه بندی گردد. اما خود مقوله اعتیاد چیست؟ هر نوع درگیر شدن و وابستگی به یک محرک که با وجود اثرات نامطلوبش برای ذهن خوشایند باشد و هر بار تجربه آن محرک، رغبت درونی ارگانیزم را به تکرار آن تجربه بیشتر کند، گونه ای از اعتیاد است. به دلیل جنبه منفی اعتیاد، کتاب مرجع بین المللی روانشناسان و روانپزشکان، DSM-5، اختلال های اعتیادی ناشی از هر ماده ای را در بین اختلالات گذاشته است. در ادامه با یکی از اساسی ترین مواد اعتیاد آور آشنا می شویم. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره مواد اعتیاد آور کلیک کنید.

اینفوگرافیک اعتیاد به کافئین

اعتیاد به کافئین | كافئین چیست؟

كافئین ماده ای محرك است كه سیستم عصبی مركزی را تحریك می كند. این ماده پر مصرف ‌ترین ماده محرك در سراسر دنیا است. كافئین به طور طبیعی در فرآورده هایی چون قهوه، چای، شكلات و بعضی از نوشیدنی های غیر الكلی یافت می شود. کافئین در انواع گوناگونی از دارو هایی كه با نسخه و یا بدون نسخه پزشكان به فروش می رسند، مثل دارو های ضد سرما خوردگی و مسکن ها یافت می شوند.
کافئین در دسته مواد محرک قرار دارد، البته این ماده به ‌طور رسمی جزو مواد اعتیاد آور جهان نیست و بیشتر مردم جهان به ‌طور مستقیم و یا غیر مستقیم، این ماده را مصرف می‌کنند. حتی در رژیم غذایی روزانه بعضی از افراد جای دارد. کافئین را می توان مثل یک شمشیر دو لبه دانست، چرا که از یک سو می تواند بر خلق و خوی افراد اثری مثبت داشته باشد و خستگی را از انسان دور بکند، ولی از سوی دیگر ممکن است تعادل زیستی و روانی افراد را مختل کند.
قهوه

فواید کافئین چیست؟

کافئین موجود در مواد غذایی به خوبی از دستگاه گوارش جذب می‌شود و ظرف مدت 45 تا 60 دقیقه به اوج غلظت خونی می‌رسد. ماندگاری کافئین در بدن، بین افراد مختلف از حدود 3 تا 6 ساعت می باشد. کافئین سبب افزایش تولید ادرار، ترشح اسید معده و افزایش سطح فشار خون می‌شود. همچنین دوز پائین کافئین می تواند اثرات لذت بخش ذهنی نظیر احساس بهتر بودن، افزایش هوشیاری، انرژی، تمرکز، انگیزه و کاهش خستگی، استرس و خواب آلودگی را به همراه داشته باشد.

تأثیر مصرف کافئین در بهبود اختلال بیش فعالی

یکی از متداول ترین روش های درمانی اختلال نقص توجه همراه با تکانشگری، بیش فعالی، استفاده از دارو های محرک است. این دارو ها می توانند وضعیت تمرکز و توجه را در افراد بهسازی کنند و در کنترل رفتار های تکانشی نقش موثر داشته باشند. محرک ها، از جمله کافئین، مقدار مواد شیمیایی خاصی را که مغز انسان برای ارسال پیام ها از آن ها استفاده می کند، بالا می برند. یکی از این مواد شیمیایی، دوپامین است که با احساس لذت، قابلیت توجه و حرکت ارتباط اصلی و مستقیم دارد.
نتیجه برخی از آزمایش ها نشان دهنده این نکته است که، کافئین به دلیل تأثیر بر افزایش دوپامین، باعث بهبود حافظه و توجه در موش های مورد آزمایش شده است. در نتیجه دارای پتانسیل درمانی برای اختلال بیش فعالی نیز است. در حقیقت برخی از محققان اعتقاد دارند بر اساس نتایج تعدادی از مطالعات، کافئین موجود در چای می تواند قابلیت های هوشیاری و تمرکز را بهبود بخشد، در نتیجه ممکن است برای درمان اختلال بیش فعالی نیز مفید و موثر باشد. برای کسب آگاهی از چگونگی درمان بیش فعالی کلیک کنید.
اما بطور کلی و قطعی، با اینکه کافئین یک ماده محرک است، ولی به عنوان درمانی برای بیش فعالی توصیه نمی شود، زیرا اثر بخشی درمانی آن، به اندازه دارو های تجویز شده و قطعی نظیر ریتالین، نیست. همچنین طی مطالعاتی دیگر، مشخص شده است که مصرف قهوه در دوران بارداری می تواند باعث ایجاد مشکلات رفتاری کم ولی مهم از جمله مشکلات ذهنی نظیر اختلال در توجه و اختلالات عصبی _ رشدی نظیر بیش فعالی بشود. شاید دلیل این امر در این مسئله باشد که رشد مغز جنین می تواند تحت تاثیر میزان کافئین مصرفی مادر قرار بگیرد. یادآوری این نکته که کافئین خود یکی از مواد محرک و روانگردان است ضروری است، بنایراین میزان مصرف آن باید مورد توجه قرار بگیرد.

اعتیاد به کافئین | معایب کافئین چیست؟

کافئین در سیستم های عصبی _ زیستی و فیزیولوژیک مختلفی اثر می کند و اثرات روانشناختی چشمگیری را به همراه خواهد داشت، ولی به طور کلی با هیچ بیماری که به طور جدی برای انسان خطرناک باشد، به جز موارد بسیار خاص و نادر، همراه نیست. البته مصرف دوز های بالای آن به خصوص در یک لحظه می تواند سمی باشد.
با این حال، مصرف افراطی این ماده می تواند منجر به بروز علائم و اختلالات روانپزشکی نیز بشود. از آنجایی که خواب نیز نقش بسیار مهمی در رشد مغزی به ویژه در بحث یادگیری و حافظه، تنظیم احساسات و رفتار دارد، کمبود خواب ناشی از مصرف بیش از حد کافئین می تواند بر رشد مغز کودکان و نوجوانان تاثیر بگذارد. کافئین جذب کلسیم را کاهش می دهد. درحالی که استخوان ها و دندان ها برای تقویت و ترمیم به کلسیم نیاز اساسی دارند. مصرف بیش از حد و نادرست کافئین با 5 اختلال همراه خواهد بود. این اختلال ها عبارتند از:

اختلال مصرف کافئین
مسمومیت کافئین
محرومیت کافئین
اختلال اضطرابی ناشی از کافئین
اختلالات خواب ناشی از کافئین

اعتیاد به کافئین

وابستگی به کافئین و ترک اعتیاد به کافئین هم از نظر جسمی، هم از نظر روانی بسیار ناخوشایند است، اما به ‌سادگی ممکن است با اختلالات دیگر، به خصوص اختلالات خلقی، اشتباه گرفته بشود. به‌ عنوان مثال، افرادی که به کافئین وابستگی داشته باشند، می‌توانند علائمی مشابه با افرادی که دارای اختلال کمبود توجه اند، از خود نشان دهند. در مطالعاتی که به تازگی انجام شده، نتایج حاکی از وجود ارتباط مستقیم بین اعتیاد به کافئین و نیکوتین در افراد است، به این معنی که افرادی که سیگار می کشند، بیشتر در معرض استفاده از قهوه نیز می توانند قرار داشته باشند.

اشتباه در تشخیص اعتیاد به کافئین

وابستگی به کافئین علائمی را ایجاد می‌کند که به ‌راحتی با اختلالات خلقی نظیر اختلال اضطراب عمومی، اشتباه گرفته می‌شود. استفاده زیاد از این ماده می‌تواند وضعیت و علائم اختلالات اضطرابی را در افراد مبتلا بدتر و شدید تر سازد و احساس نگرانی را تشدید بکند. به طور مثال با افزایش آشفتگی ذهنی و فکری، از آسودگی و خواب آرام و باکیفیت جلوگیری بکند. در این حالت ممکن است کبد به دلیل ترشح دائمی و بیش از حد هورمون کورتیزول، دچار انواع نارسایی بشود.

علائم اعتیاد به کافئین

از علائم اعتیاد به کافئین، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

افزایش ضربان قلب و فشار خون
لرزش و حرکات غیر ارادی عضلات
اضطراب و افزایش ادرار
مسمومیت با سایر مواد
تحریک پذیری و ناراحتی معده، اسهال
سر درد و سرگیجه و اختلال خواب
تشنج و توهم

البته توهم و تشنج در موارد بسیار کمی دیده می شود، زیرا اغلب از تاثیرات ماده کافئین نمی باشد.

ترک اعتیاد به کافئین و مزایای آن

هر نوع اعتیادی به دلیلی ایجاد وابستگی های چندگانه برای انسان خطرناک است. بنابراین اگر کسی موفق به ترک آن اعتیاد بشود، در جهت حفظ سلامتی خود قدم برداشته است. اما اعتیاد امری تدریجی است و بالطبع ترک درست و سالم آن نیز باید تدریجی باشد. همچنین به دلیل عدم دریافت ماده اعتیاد آور، در فرد معتاد تغییرات متنوعی رخ می دهد. خوشبختانه در مقایسه با سایر اعتیاد ها، دوره ترک و بهبودی کافئین به نسبت کوتاه است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد درمان اعتیاد کلیک کنید.

علائم ترک اعتیاد به کافئین

علائم ترک اعتیاد به کافئین یک بیماری شناخته شده از نظر علم پزشکی هستند که هنگامی رخ می دهد که افراد پس از قطع ناگهانی مصرف کافئین، این علائم قابل توجه را تجربه می کنند. کاهش تدریجی کافئین در طول چندین هفته به جای ترک سریع و یکباره (همانند ترک یابویی در مصرف مواد) می تواند به کاهش علائم ترک کمک کند. این علائم عبارتند از:

تحریک پذیری
کاهش انرژی
عدم تمرکز
افسردگی
اضطراب

مزایای ترک اعتیاد به کافئین

با توجه به مطالب گفته شده، در حقیقت وابستگی به این ماده برای گذران زندگی عادی به یک دور باطل تبدیل می شود. کافیین بر مغز تأثیر می گذارد و در نتیجه فرد به مصرف بیشتر برای رسیدن به هوشیاری رو می آورد. ترک اعتیاد به کافئین این چرخه را از بین می برد و ما را از استفاده این داروی روزانه دور نگه می دارد. در ادامه با تعدادی از مزایای اصلی ترک اعتیاد کافئین آشنا می شویم. این مزایا عبارتند از:

کاهش فشار خون
کاهش اضطراب
خواب بهتر
کاهش سردرد
کاهش روند پیری
کاهش تکرر ادرار
سالم سازی رژیم غذایی
افزایش شادابی
جذب بهتر مواد مغذی و معدنی
سلامت بهتر

آشنایی با انواع مواد اعتیادآور

مواد روانگردان و اعتیادآور به موادی گفته می شود که با ایجاد تغییراتی در عملکرد و ساختار سیستم عصبی باعث ایجاد اختلالات احساسی و ادراکی در افراد می شوند. مواد روانگردان با درگیر کردن سیستم عصبی و ایجاد اختلال در عملکرد آن سیستم، میل به مصرف را در افراد تقویت می سازد، در نتیجه مسئله اعتیاد و درمان آن را دشوار می سازد.
روانگردان ها موادی با ترکیبات شیمیایی و مصنوعی اند که با اثرگذاری مستقیم بر مغز، دستگاه عصبی مرکزی و حالت های طبیعی فرد مصرف کننده، درک و فهم را می توانند به طور کلی تغییر بدهند. مواد روانگردان در واقع از زیر مجموعه مواد توهم زا محسوب می شوند. از شناخته ترین این مواد می توان به ماری جوانا و مشتقات آن اشاره کرد. مواد روانگردان با تأثیرات زیان باری که بر مغز و دیگر اعضای بدن می گذارند، بیماری های گسترده ای را برای افراد مصرف کننده سبب می شوند. مواد روان گردان به 4 دسته تقسیم می شوند که در ادامه با دسته بندی آن ها آشنا می شویم.

1-مواد کند کننده

مواد آرام بخش، داروهایی مهار کننده و یا کاهش دهنده سرعت و عملکرد فعالیت ‌های مغز و اعصاب می باشند که به طور مستقیم بر روی سیستم عصبی مرکزی تأثیر می گذارند تا حس آرام بخش ایجاد کنند. این دسته شامل باربیتورات ها، بنزودیازپین، الکل و گاما هیدروکسی ‌بوتیریک می باشد. مصرف این دارو ها برای تسکین اضطراب، بهبود خواب و کنترل تشنج می تواند مفید باشد. الکل یکی از شناخته ترین مواد این دسته است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره اعتیاد به الکل کلیک کنید.

2-مواد توهم زا

این دسته از مواد بر روی سیستم عصبی مرکزی تأثیر می گذارند و موجب تغییر ادراک فرد از واقیعیت، زمان و مکان می شوند. توهم زا ها ممکن است موجب شوند فرد دچار توهم شده و چیزهایی را ببیند و یا بشنود که وجود واقعی و خارجی ندارند، یا اینکه شرایط و موقعیت های غیر واقعی را برای خودشان متصور بشوند. مواد توهم زا عبارتند از سیلوسایبین و ال اس دی، سید لیزرجیک دی اتیل آمید، پیوت و دی متیل. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره انواع مواد توهم زا کلیک کنید.

3-مواد محرک

مواد محرک موادی هستند که موجب افزایش فعالیت و سرعت سیستم عصبی مرکزی می شوند. مواد محرک باعث می شوند که فرد مصرف کننده احساس انرژی زیاد، تمرکز و هوشیاری داشته باشد. این دسته از مواد می توانند باعث شود فرد احساس دوگانگی، خشم و یا بی اعتمادی مرض گونه را داشته باشد. رایج ترین مواد محرک موجود در جهان عبارتند از نیکوتین، کوکائین، کراک، کافئین، آمفتامین و متآمفتامین.

4-مواد افیونی

این نوع مواد روانگردان، از طریق گیرنده های عصبی اپیوئید بر روی بدن تأثیر می گذارند. دارو های مخدر رایج ترین دارو های پزشکی تجویز شده در جهان هستند که به طور معمول برای درمان درد و سرفه استفاده می شوند. این دسته از مواد شامل هروئین، کدئین، مرفین، فنتانیل و هیدروکودون هستند. برای کسب آگاهی بیشتر درباره ترک مورفین کلیک کنید.

کارکرد مواد روانگردان

مواد روانگردان بر روی یک یا چند مورد از قوای ذهنی مانند خلق و خو، احساسات، افکار، ادراک، حافظه، شناخت و رفتار هر گونه ای اثر می گذارند. به علاوه، استفاده از دارو های روانگردان می تواند مشکلاتی برای سلامت جسمانی و روحی فرد مانند سیروز کبدی یا التهاب کبد، جنون های لحظه ای و مشکلات اجتماعی مانند برچسب زدن اطرافیان و جامعه، مشکلات کاری، اقتصادی و همچنین مشکلات کیفری و قانونی ایجاد کند.

اختلالات ناشی از اعتیاد به مواد

انجمن روانپزشکی آمریکا، اختلال های مربوط به مواد را در یک محور خاص طبقه بندی کرده است. انواع اختلال های مربوط به مواد در آخرین چاپ انجمن روانپزشکی آمریکا شامل موارد زیر است: