- نویسنده : دکتر فرزاد طباطبایی
اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری گزین یکی از انواع اختلالات شخصیت دسته c است. ویژگی اصلی این اختلال ناتوانی در برقراری روابط اجتماعی و ترس از طرد و تحقیر شدن توسط دیگران است. درماندگی و مشکلات ناشی از اختلال اجتنابی، در تمام عمر ادامه دارد. اختلالات شخصیت صرف نظر از خفيف يا شديد بودنشان، تمام جنبه های زندگی و روابط بين فردی را تحت تأثير خود قرار میدهند. برخی مواقع ناآگاهی فرد و اطرافیان او نسبت به اختلال، باعث بدتر شدن شرایط میشود. با آگاهی از نشانهها، دلایل و درمان شخصیت دوری گزین، میتوانید برای درمان آن اقدام کرده و شرایط زندگی خود را تغییر دهید. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اختلالات شخصيت کلیک کنید.
اختلال شخصیت اجتنابی چیست؟
اختلالات شخصیت، طبقهای از اختلالات روانپزشکی هستند که الگوهای رفتاری پایداری را در بر میگیرند و تغییر آنها با دشواری بیشتری همراه است. اختلالات مرتبط با شخصیت در 3 گروه جداگانه دسته بندی شدهاند که تحت عنوان کلاستر B،A و C شناخته میشوند. اختلال شخصیت اجتنابی در کنار اختلال شخصیت وابسته و اختلال شخصیت وسواسی- جبری، کلاستر C اختلالات شخصیت را تشکیل میدهند. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اختلالات شخصیت دسته c کلیک کنید.
مشخصه اصلی و بارز اختلال شخصیت اجتنابی، الگوی نافذی از احساس بیکفایتی، بازداری اجتماعی و حساسیت بیش از حد نسبت به ارزیابی منفی است که از اوایل دوره بزرگسالی آغاز شده و در جنبههای مختلف زندگی به چشم میخورد.
اینفوگرافیک اختلال شخصیت اجتنابی
ویژگی های اختلال شخصیت اجتنابی و دوری گزین
شخصیت دوری گزین با ویژگیهایی مانند فرار همیشگی از جمع، احساس حقارت، حساسيت بيش از حد نسبت به نظرات منفی و انتقادات ديگران شناخته میشود. این شخصیت در واقع از انتقاد و عدم پذيرش میترسد و هميشه فکر میکند که ديگران قصد تحقیر و ایراد گرفتن از او را دارند. اطرافیان با دانستن نحوه برخورد صحیح میتوانند به آن ها برای ماندن در جمع کمک کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه برخورد با اختلال شخصیت اجتنابی کلیک کنید.
سایر ویژگیهای همراه با شخصیت اجتنابی
ویژگیهایی که تاکنون ذکر شد هسته اصلی اختلال شخصیت اجتنابی را تشکیل میدهند. با این حال ویژگیهای دیگری نیز در این افراد حضور دارند که از جمله آنها میتوان به مواردی نظیر بررسی دقیق اظهارات و حرکات افراد برای پیدا کردن نشانههای انتقاد، به نمایش گذاشتن وضعیت بدنی خاصی که به طور غیر مستقیم پیامهایی مبتنی بر ترس و تنش را به دیگران منتقل میکند، اضطراب زیاد هنگام قرار گرفتن در موقعیتهای اجتماعی، عزت نفس پایین و اشتیاق بسیار زیاد برای دریافت محبت و پذیرش از جانب دیگران اشاره کرد.
علل دوری گزینی در افراد مبتلا به شخصیت اجتنابی
افرادی که از دوران بزرگسالی شخصیت اجتنابی را در درون خود پرورش داده اند، درواقع حساسیت بسیار افراطی نسبت به طرد شدن دارند. آنها از ترس اینکه مبادا از جانب دیگران طرد شده و کنار گذاشته شوند از شروع کردن هرگونه رابطه اجتماعی میترسند. در واقع درست است که ما در ظاهر گوشه گیری و انزوا را در این افراد میبینیم اما این افراد در درون خود به داشتن رابطه با دیگران تمایل بسیاری دارند و حتی ممکن است در مورد روابط بسیار صمیمانه در ذهن خود به خیالپردازی نیز بپردازند اما ترس از طرد و تحقیر شدن مانع از اینمی شود که آنها در جهت تمایلات درونی خود حرکت کنند.
نقش محیط و وراثت در بروز شخصیت اجتنابی
پژوهشها نشان میدهند این حساسیت مفرط به طرد در اکثر موارد ریشه در تجربیات ناخوشایند فرد در دوران کودکی دارد. در واقع داشتن والدینی که نیازهای کودک را به موقع ارضا نمیکنند، همواره او را نادیده میگیرند و دائماً با سرزنشها و انتقادهای خود او را تحت فشار قرار می دهند عوامل بسیار تأثیرگذاری هستند که در شکلگیری این ترس نقش بسیار مهمی دارند.
علاوه بر نقش محیط مطالعات زیست شناختی بیانگر این هستند که ژنتیک نیز در بروز این مشکل بیتأثیر نیست و احتمالاً برخی ژنها در بروز صفات مرتبط با این اختلال مرتبط هستند. با این حال تحقیقات در این زمینه هنوز کامل نشده و هم چنان ادامه دارد.
نحوه رفتار افراد مبتلا اختلال شخصیت اجتنابی در اجتماع
ترس از تأیید نشدن، مورد انتقاد قرار گرفتن و طرد باعث میشود که این افراد از بسیاری از فعالیتهای اجتماعی، اجتناب کنند. برای مثال آنها از فعالیتهای شغلی که به تماس چشمگیر بین فردی نیاز دارد نیز پرهیز میکنند. حتی در بسیاری از موارد دیده میشود وقتی به این افراد پیشنهاد ترفیع شغلی داده میشود نیز آنها نمیپذیرند چراکه میترسند نتوانند از پس مسئولیتهای جدید بربیایند و در نهایت مورد انتقاد قرار بگیرند.
علاوه بر شغل، الگوی رفتاری افراد دارای شخصیت اجتنابی بر روابط دوستانه آنها در زندگی نیز اثر میگذارد. در واقع این افراد تنها در صورتی با دیگران ارتباط دوستانه برقرار میکنند که از تأیید و پذیرش طرف مقابل خود اطمینان کامل داشته باشند. در غیر این صورت از هرگونه ارتباط بین فردی و دوستانه نیز امتناع میورزند.
اختلال شخصیت اجتنابی (دوری گزین) در روابط میان فردی چگونه است؟
افراد اجتنابی بسیار خجالتی بوده و از ترس مسخره شدن يا خجالت کشيدن درباره خود هيچ حرفی نمیزنند. او اطلاعات و نظريههای مبهم را به شيوه منفی تفسير میکند. فقدان اعتماد به نفس، دست کم گرفتن خود و نداشتن عزت نفس از دیگر ویژگیهای این شخصیت است. چنین شخصی ممکن است از صحبت کردن در جمع به دلیل احتمال تپق زدن، شرمنده شدن، لکنت زبان یا دست پاچه شدن بترسد. شخصیت اجتنابی همیشه نگران است که از جانب دیگران طرد شود، پس پیش از طرد از طرف اجتماع، از ورود به جمعهای مختلف اجتناب میکند؛ حتی اگر خیلی علاقه به بودن در آن جمع داشته باشد نیز در آن شرکت نمیکند. ازدواج با شخصیت ددوری گزین نیز با مشکلات خاص خود همراه است؛ اگر قصد ازدواج با چنین فردی را دارید توصیه میشود که مقاله ازدواج با شخصیت اجتنابی را مطالعه نمایید.
عملکرد شخصیت اجتنابی در شغل چگونه است؟
این افراد معمولا مشاغل حاشیهای را انتخاب کرده و سالهای سال بدون پیشرفت و موفقیت به کار خود ادامه میدهند. مبتلايان به اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری گزین از مدرسه، کار و همه فعاليتهای اجتماعی اجتناب کرده و حتی نمیتوانند دوست صمیمی برای خود پیدا کنند.
شخصیت دوری گزین یا اجتنابی تنها زمانی با کسی رابطه برقرار میکند که مطمئن باشد فرد مقابل از او انتقاد نخواهد کرد؛ در واقع آنان در يک دور باطل گير میافتند. از آن جا که مشغله ذهنی و نگرانی دائمی آنها طرد شدن (تحويل گرفته نشدن) است، به طور دائم گوش به زنگ علائم تحقير و تمسخر از سوی ديگران هستند.
چگونه با افراد دوری گزین تعامل کنیم؟
برای اینکه بتوانید این افراد را در رابطه با خود نگه دارید باید پیش از هر چیز به آنها نشان دهید که او را با وجود تمام ویژگیهای خوب و بدی که دارد میپذیرید و برایش ارزش قائل هستید. در نظر داشته باشید که در نگاه اول این افراد دیگران را به صورت انتقادگر و مخالفت جو تلقی میکنند و شما نیز از این امر مستثنی نیستید. در نتیجه بسیار مهم است که به آنها نشان دهید پذیرش بالایی دارد و نمیخواهید او را طرد یا سرزنش کنید.
با این حال در نظر داشته باشید که تعامل با این افراد میتواند شما را نیز تا حد زیادی درگیر کرده و باعث پریشانی ذهنتان شود. چراکه شخصیتهای اجتنابی حاضر به تحمل کوچکترین بازخورد منفی در مورد عملکردشان نیستند و پس از مشاهده این موضوع سریعاً به لاک دفاعی خود فرو رفته و گوشه گیری را انتخاب میکنند. در این شرایط احتمالاً شما نیز درگیر شده و لازم است که با احتیاط بسیار رفتار کنید. تجربه این حمایت و تایید دائمی در طولانی مدت میتواند شما را در رابطه ناکام کرده و سلامت روانیتان را تحت تأثیر قرار دهد. به همین خاطر لازم است که در طول ارتباط خود با این افراد با یک مشاور روانشناس در ارتباط باشید. مشاوره تلفنی به شما این امکان را میدهد تا در هرکجا که هستید با یک روانشناس صحبت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه مشاوره تلفنی کلیک کنید.
تشخیص اختلال شخصیت دوری گزین
از جمله ملاکهای تشخیصی اختلال شخصیت دوری گزین میتوان به موارد زیر اشاره داشت:
1. اجتناب از فعالیتهای حرفه ای شامل تعاملات بین فردی خاص.
2. سعی میکنند ارتباطات صمیمی برقرار نکنند چون از مسخره شدن یا شرمنده شدن میترسند.
3. هراس شدید از طرد شدن و انتقاد در موقعیتهای اجتماعی دارند.
4. فکر میکنند در نظر دیگران فردی نالایق و بی عرضه هستند.
5. اهل ریسک پذیری نیستند و از هر موقعیت جدیدی در زندگی دوری میکنند؛ زیرا در غیر این صورت بسیار آشفته خواهند شد.
6. از بودن در محیطهای جدید فراریاند، زیرا خود را فردی بی کفایت تصور میکنند.
7. توانایی تصمیم گیری شخصی و به تنهایی را ندارد زیرا از خجالت زده شدن میترسد.
رفتار اجتنابی ممکن است هم در بچگی و هم در نوجوانی دیده شود ولی تشخیص اختلال شخصیت دوری گزین در دوران کودکی امکان پذیر نیست چرا که خجالت، ترس یا حساس بودن نسبت به انتقاد، بخشی از دوران کودکی و نوجوانی است.
اختلالات مرتبط با اختلال شخصیت دوری گزین
اختلال شخصیت دوری گزین ممکن است با سایر اختلالات هم آیند شود، از جمله اختلالاتی که معمولا همراه با اختلال شخصیت دوری گزین دیده میشوند می توان به موارد زیر اشاره داشت:
1.هراس یا فوبیای اجتماعی که طی آن فرد در موقعیتها اجتماعی به شدت دچار ترس و اضطراب میشود. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه فوبیای اجتماعی کلیک کنید.
2. اختلال شخصیت مرزی؛ این افراد در حوزهها فردی خود مانند عواطف و تفکراتشان دچار مشکل میشوند. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اختلال شخصیت مرزی کلیک کنید.
3. اختلال شخصیت وابسته که افراد مبتلا به آن در تصمیم گیریهای خود به شدت به دیگران وابستهاند. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اختلال شخصیت وابسته کلیک کنید.
4. علاوه بر اختلالات نام برده شده، فرد دوری گزین ممکن است دچار اضطراب و علائم افسردگی نیز باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه علائم افسردگی کلیک کنید.
درمان اختلال شخصیت اجتنابی
روشهای درمانی اختلال شخصیت اجتنابی به شرح زیر هستند:
1. روان درمانی
تشخیص و درمان اختلال شخصیت اجتنابی بر عهده روانشناس و یا روانپزشک است. اگر چه اختلالات شخصیت درمان قطعی و بهبودی کامل ندارند اما با کمک روان درمانی میتوان تا حدودی آن را کنترل کرد؛ به گونه ای که فرد بتواند زندگی خود را ادامه دهد.درمان اصلی این اختلال از طریق روان درمانی است. در صورت نیاز و با توجه به اختلالات هم آیند آن، ممکن است دارو درمانی هم مورد استفاده قرار گیرد.
روان درمانی در صورتی میتواند به عنوان گزینه درمانی مطرح شود که درمانگر در قدم اول بتواند اعتماد بیمار را جلب کند، تا در برابر ترس از طرد شدن و مسخره شدن، موضع پذیرا تری داشته باشد. در نهایت بیمار را تشویق کند تا از لاک خود بیرون آید و دیدش را نسبت به خود تغییر دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه درمان اختلال شخصیت اجتنابی کلیک کنید.
2. گروه درمانی
گروه درمانی یکی از روشهای درمانی موثر برای درمان اختلال شخصیت دوری گزین یا اجتنابی است. در طی گروه درمانی شخصیت اجتنابی میفهمد که حساسیت بیش از اندازه او، چه تاثیراتی بر خود و اطرافیانش دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه گروه درمانی کلیک کنید.
3. رفتار درمانی
جرأت آموزی هم یکی از اشکال رفتاردرمانی است که به فرد میآموزد تا نیازهای خود را بیان کرده و از آنها خجالت نکشد و اعتماد به نفس خود را ارتقا دهد. برای اطلاع از روش های بهبود اعتماد به نفس و دریافت مشاوره روانشناسی کلیک کنید.